درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /ادامه جلسه گذشته

دلیل بر این مطلب (بطلان حج در صورتی که اختیارا و اضطرارا موقفین را درک نکند):

    1. در فرع بعدی خواهد آمد که هرگاه کسی اصلاً موقفین را درک نکند با انجام عمره مفرده از احرام خارج می‌شود.

    2. صحصح حلبی از امام صادق (علیه السلام)

محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن ابن أبي عمير، عن حماد، عن الحلبي قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن الرجل يأتي بعد ما يفيض الناس من عرفات، فقال: إن كان في مهل حتى يأتي عرفات من ليلته فيقف بها ثم يفيض فيدرك الناس في المشعر قبل أن يفيضوا فلا يتم حجه حتى يأتي عرفات، وإن قدم رجل وقد فاتته عرفات فليقف بالمشعر الحرام فان الله تعالى أعذر لعبده فقدتم حجه إذا أدرك المشعر الحرام قبل طلوع الشمس وقبل أن يفيض الناس، فإن لم يدرك المشعر الحرام فقد فاته الحج فليجعلها عمرة مفردة وعليه الحج من قابل.[1]

بخش دوم آن "وإن قدم رجل وقد فاتته عرفات فليقف بالمشعر الحرام ..." با توجه به اینکه امام صادق (علیه السلام) در ادامه فرموده‌اند: "فإن لم يدرك المشعر الحرام فقد فاته الحج فليجعلها عمرة مفردة وعليه الحج من قابل" اگر مراد، این است که حتی وقوف اضطراری نهاری مشعر را نیز درک نکند (هر جند احتمال بعیدی است) در این صورت، به نحو مطالبه بر مطلوب دلالت می‌کند و اگر مراد این است که فقط وقوف اختیاری مشعر را درک نکند از طریق اولویت بر مطلوب دلالت می‌کند؛ زیرا وقتی ادراک اضطراری نهاری مشعر، کفایت نکند وقتی دو وقوف از اساس ترک شوند به طریق اوای، کفایت نخواهد کرد.

فرع دوم: فيجب عليه الإتيان بعمرة مفردة مع إحرامه الذي للحجّ، والأولى‌ قصد العدول إليها[2] .

در صورای که به سبب عدم درک وقوفین از اساس، حج باطل شود لازم است با انجام اعمال عمره مفرده از احرامی که بسته بود خارج شود اما اختلاف شده که آیا در این فرض، احرام حج به خودی خود به احرام عمره مفرده تبدیل می‌شود یا لازم است شخص محرم، قصد عدول بنماید؟

برای روشن شدن حکم چنین فرضی لازم است روایاتی را که در این زمینه وارد شده‌اند دو بوته بحث و بررسی بگذاریم، این روایات بر دو طائفه‌اند:

طائفه اول: روایاتی هستند که بر وجوب اتیان اعمال عمره مفرده در چنین فرضی دلالت می‌کنند بدون اینکه به لزوم نیّت چنین عدولی اشاره کرده باشند همانگوه که اگر نمازگزار قبل از خواندن نماز ظهر، عصر را نیت کرده باشد که واجب است از عصر به ظهر عدول نماید.

طائفه دوم: روایاتی هستند که مدلولشان این است که عملی را که مشغولش هست عمره قرار دهد و جعل (قرار دادن) از نیت عدول جدا نمی‌شود همانند ظهر قرار دادن عملی که مشغول آن است که به معنای نیّت عدول به ظهر است.

اما برخی از روایات طائفه اول که بر وجوب اتیان اعمال عمره مفرده دلالت می‌کنند:

    1. خبر صحیح صریسبن اعین از امام باقر (علیه السلام)

وعنه، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب، عن ضريس بن أعين قال: سألت أبا جعفر عليه السلام عن رجل خرج متمتعا بالعمرة إلى الحج فلم يبلغ مكة إلا يوم النحر، فقال: يقيم على إحرامه ويقطع التلبية حتى يدخل مكة فيطوف ويسعى بين الصفا والمروة، ويحلق رأسه وينصرف إلى أهله، إن شاء، وقال: هذا لمن اشترط على ربه عند إحرامه، فإن لم يكن اشترط فان عليه الحج من قابل[3] .

ملاحظه می‌شود که در این روایت، امر به اتیان نفس اعمال عمره شده است، بقیه روایت را بعداً متذکر می‌شویم.

    2. صحیحه معاویه بن عمار از امام صادق (علیه السلام)

وبإسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان، عن معاوية بن عمار قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل جاء حاجا ففاته الحج ولم يكن طاف. قال: يقيم مع الناس حراما أيام التشريق ولا عمرة فيها، فإذا انقضت طاف بالبيت وسعى بين الصفا والمروة وأحل وعليه الحج من قابل يحرم من حيث أحرم.[4]

در این روایت، از نیت عدول، ذکری به میان نیامده است.

    3. خبر اسحاق بن عبدالله از امام کاظم (علیه السلام)

وعنه، عن محمد بن سهل، عن أبيه، عن إسحاق بن عبد الله قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن رجل دخل مكة مفردا للحج فخشى ان يفوته الموقف، فقال له يومه إلى طلوع الشمس من يوم النحر، فإذا طلعت الشمس فليس له حج، فقلت له: كيف يصنع باحرامه؟ قال: يأتي مكة فيطوف بالبيت ويسعى بين الصفا والمروة، فقلت له: إذا صنع ذلك فما يصنع بعد؟ قال: إن شاء أقام بمكة، وإن شاء رجع إلى الناس بمنى، وليس منهم في شئ، وإن شاء رجع إلى أهله وعليه الحج من قابل.[5]

در این روایت، از نیت عدول، ذکری به میان نیامده است.