درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /المسألة الرابعة

المسألة الرابعة: قد ظهر ممّا مرّ أنّ لوقوف المشعر ثلاثة أوقات: وقتاً اختياريّاً، وهو بين الطلوعين، ووقتين اضطراريّين: أحدهما ليلة العيد لمن له عذر، والثاني من طلوع الشمس من يوم العيد إلى الزوال كذلك. وأنّ لوقوف عرفات وقتاً اختياريّاً هو من زوال يوم عرفة إلى الغروب الشرعي، واضطراريّاً هو ليلة العيد للمعذور.

فحينئذٍ بملاحظة إدراك أحد الموقفين أو كليهما- اختياراً أو اضطراريّاً، فرداً وتركيباً، عمداً أو جهلًا أو نسياناً- أقسامٌ كثيرة، نذكر ما هو مورد الابتلاء: .[1]

در مجموع، سی و بلکه سی و دو مورد برای درک یکی از دو موقف یا هر دو موقف بصورت اختیاری یا اضطراری یا یکی اختیاری و دیگری اضطراری به نحو عمدی یا جهلی و یا نسیانی می‌توان تصویر نمود که لازم است آنها را مورد اشاره قرار دهیم.

    1. درک اختیاری عرفه: در این صورت نسبت به درک مشعر سه صورت است:

    • وقوف إختیاری.

    • وقوف اضطراری اول (مبیت در مشعر تا طلوع فجر).

    • وقوف اضطراری دوم (وقوف بعد از طلوع خورشید تا زوال خورشید).

با توجه به اینکه درک اختیاری هر دو موقف از محل بحث خارج بودت و تقسیم به عامد و جاهل و ناسی را که در آینده متذکر خواهیم شد نمی‌پذیریم، لذا صورت درک اختیاری هر دو موقف را کنار گذاشته و در صورت دیگر یعنی اختیاری عرفه یا یکی از دو اضطراری مشعر را بررسی می‌کنیم.

    2. درک اضطراری عرفه: در این فرض نیز نسبت به درک وقوف در مشعر سه صورت متصور است:

    • درک اختیاری مشعر.

    • درک اضطراری اول مشعر.

    • درک اضطراری دوم مشعر.

روشن است که با ضمیمه شدن این سه قسم قبلی، تعداد اقسام به عدد پنج می‌رسد.

آنچه گفتیم در صورتی بود که وقوف در هر دو موقف را ولو به نحو اضطراری درک کرده باشد، اما موارد درک یکی از موقف به قرار زیر است.

    3. چون برای وقوف در عرفه: دو وقف و برای در مشعر، سه وقت وجود دارد لذا اقسام درک یکی از دو موقف نیز به پنج عدد می‌رسد.

    4. لحاظ صورتهای عمد و جهل و نسیان: چون هرکدام از این سه امر ممکن است سبب اختلال در درک اختیاری یکی از دو موقف یا هر دو موقف شود؛ بنابراین از ضرب کردن ده قسمی که قبلاً متذکر شدیم در این سه فرض، به عدد سی خواهیم رسید و با ضمیمه کردن دو صورت دیگر درک اختیاری هر دو موقف (ترک هر دو موقف از اساس و ریشه) تعداد صورتها تا سی و دو بالای می‌رود.

البته چون اکثر این صورتها به ندرت اتفاق می‌افتند و حضرت امام خمینی ره در کتاب شریف تحریرالوسیله فقط دوازده صورت را ذکر کرده‌اند ما نیز از ایشان تبعیت کرده و به بررسی همین دوازده صورت بسنده خواهیم کرد.

الأوّل: إدراك اختياريّهما، فلا إشكال في صحّة حجّه من هذه الناحية.[2]

این صورت کاملاً روشن است و نیازی به بحث ندارد .

الثاني: عدم إدراك الاختياري والاضطراري منهما، فلا إشكال في بطلانه؛ عمداً كان أو جهلًا أو نسياناً، فيجب عليه الإتيان بعمرة مفردة مع إحرامه الذي للحجّ، والأولى‌ قصد العدول إليها، والأحوط لمن كان معه الهدي أن يذبحه. ولو كان‌ عدم الإدراك من غير تقصير لايجب عليه الحجّ، إلّامع حصول شرائط الاستطاعة في القابل. وإن كان عن تقصير يستقرّ عليه الحجّ، ويجب من قابل ولو لم يحصل شرائطها.[3]

فرع اول: درمورد کسی که وقوفین را اصلاً درک نکرده، مشهور این است که با همان احرامی که برای حج بسته به عمره مفرده عدول می‌کند و پس از اتیان عمره مفرده از احرام خارج می‌شود، کما اینکه محقق فرموده است: فاته الحج تحلل بعمرة مفردة ثم يقضيه إن كان واجبا على الصفة التي وجبت تمتعا أو قرانا أو إفرادا.[4]

مرحوم علامه فرموده است: لو ترك الوقوف بالموقفين معا، بطل حجّه‌ سواء كان عن عمد‌ أو نسيان.[5]

صاحب مدارک ره فرموده است: أجمع العلماء كافة على أن من لم يقف بالموقفين في وقتهما فاته الحج. وأجمع علماؤنا على أن من فاته الحج تسقط عنه بقية أفعاله ، ويتحلل بعمرة مفردة[6] .

صاحب حدائق ره فرموده است: أجمع الأصحاب (رضوان الله تعالى عليه)على ان من فاته الوقوفان في وقتهما فقد فاته الحج، و سقط عنه بقية أفعاله، و تحلل بعمرة مفردة.[7]

صاحب جواهر ره نیز پس از ذکر فرمایش کحقق ره فرموده است: بلا خلاف أجده[8] .