درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /المسألة الثالثة

المسألة الثالثة: من لم يدرك الوقوف بين الطلوعين والوقوف بالليل لعذر، وأدرك الوقوف بعرفات، فإن أدرك مقداراً من طلوع الفجر- من يوم العيد- إلى الزوال، ووقف بالمشعر ولو قليلًا، صحّ حجّه.[1]

بحث در این مسئله پیرامون درک وقوف عرفات و درک وقوف اضطراری مشعر از طلوع آفتاب روز قربان تا زوال آفتاب است.

البته در عبارت امام خمینی ره در این مسئله اشکالی به نظر می‌رسد؛ زیرا فرض مسئله را صورتی قرار داده است که شخص، وقوف بین الطلوعین و نیز وقوف شبانه را به جهت عذری درک نکرده _ هر چند وقوف در عرفات را درک کرده است _ در چنین فرضی چگونه ممکن است گفته شود: " فإن أدرك مقداراً من طلوع الفجر- من يوم العيد- إلى الزوال " معنا ندارد که علی الفرض، وقوف اختیاری مشعر را درک نکند ولی وقوف وقداری از طلوع فجر تا زوال را درک کند، بنابراین لازم است متن را تصحیح کرده و بگوئیم: فإن أدرك مقداراً من طلوع الشمس- من يوم العيد- إلى الزوال، یعنی به جای " طلوع الفجر " از لفظ " طلوع الشمس " استفاده شود.

شاهد ما این است که مسئله به همین صورتی که گفتیم در کلمات علماء عنوان شده و در روایات نیز وارد شده است که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

محقق ره فرموده است: وقت الوقوف بالمشعر ما بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس... و لو وقف بعرفات جاز له تدارك المشعر إلى قبل الزوال.[2]

و نیز فرمودند: الرابعة إذا وقف بعرفات قبل الغروب و لم يتفق له إدارك المشعر إلى قبل الزوال صح حجه.[3]

علامه ره فرموده است: أمّا لو وقف بعرفات اختيارا، و لم يتمكّن من الوقوف بالمشعر إلّا بعد طلوع الشمس، فقد أدرك الحجّ أيضا[4] .

صاحب مدارک ره نیز پس از نقل عبارت شرائع فرموده است: هذا الحكم مجمع عليه بين الأصحاب[5]

از جمله روایاتی که بر این مطلب دلالت دارند، عبارتند از:

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق (علیه السلام)

محمد بن يعقوب، عن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان ابن يحيى، عن معاوية بن عمار، قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: ما تقول في رجل أفاض من عرفات فأتى منى؟ قال: فليرجع فيأتي جمعا فيقف بها وإن كان الناس قد أفاضوا من جمع.[6]

    2. موثقه یونس بن یعقوب از امام صادق (علیه السلام)

وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن يونس بن يعقوب قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل أفاض من رفات فمر بالمشعر فلم يقف حتى انتهى إلى منى فرمى الجمرة ولم يعلم حتى ارتفع النهار، قال: يرجع إلى المشعر فيقف به ثم يرجع ويرمى الجمرة.[7]

    3. صحیحه دوم صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق (علیه السلام)

محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن النخعي، عن صفوان ابن يحيى، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: من أفاض من عرفات إلى منى فليرجع وليأت جمعا وليقف بها وإن كان قد وجد الناس قد أفاضوا من جمع.[8]

و نیز تعدادی از روایات (1، 6، 9و 12) در باب 23 از ابواب الوقوف بالمشعر بر حکم این مسئله دلالت دارند.

در پایان یک بار دیگر متذکر می‌شویم که وقوف در مشعر از ارکان حج است که ترک عمدی آن موجب بطلان حج می‌شود و قدرمتیقن از کلمات و روایات، شخص معذور است و شامل عامد نمی‌شوند.