درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی
1401/02/26
بسم الله الرحمن الرحیم
موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /فرع چهارم وقوف در مشعر
فرع چهارم: ...ويستحبّ الإفاضة من المشعر قبل طلوع الشمس بنحو لايتجاوز عن وادي محسّر، ولو جاوزه عصى ولا كفّارة عليه، والأحوط الإفاضة بنحو لايصل قبل طلوع الشمس إلى وادي محسّر[1] .
برای حجاج عادی (غیر امام که مسئولیت بر عهده‌ی اوست) مستحب است قبل ار طلوع خورشید از محل وقوف در مشعر حرکت کنند به شرط آنکه از محدوده مشعر خارج نشوند همانگونه که علامه ره در کتاب تذکره می‌فرماید: يستحب لغير الإمام أن يكون طلوعه من المزدلفة قبل طلوع الشمس بقليل، وللإمام بعد طلوعها... وبه قال الشافعي وأحمد وأصحاب الرأي - لما رواه العامة في حديث جابر: أن النبي صلى الله عليه وآله لم يزل واقفا حتى أسفر جدا، فدفع قبل أن تطلع الشمس[2] .
صاحب جواهر ره اینگونه از تذکره نقل کرده: وإذا أفاض من المشعر قبل طلوع الشمس فلا يجوز وادي محسر حتى تطلع الشمس مستحبا[3] .
مرحوم شهید اول نیز در کتاب دروس فرموده است: و لو أفاض قبل طلوع الشمس و لمّا يتجاوز محسّرا فلا بأس بل يستحبّ، و إن تجاوزه اختيارا أثم و لا كفّارة، و قال الصدوقان: عليه شاة[4] .
با توجه به اینکه "وادی محسر" حدّ مشعر به حساب می‌آید و خارج از آن همانگونه که از دو روایاتی مانند: صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق (علیه السلام): محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، قال حد المشعر الحرام من المأزمين إلى الحياض إلى وادي محسر، وإنما سميت المزدلفة لأنهم ازدلفوا إليها من عرفات.[5]
و نیز از صحیحه ابی بصیر از امام صادق (علیه السلام): وعن محمد بن يحيى وغيره عن أحمد بن محمد ومحمد بن إسماعيل، عن علي بن النعمان، عن عبد الله بن مسكان، عن أبي بصير، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: حد المزدلفة من وادي محسر إلى المأزمين.[6]
استفاده می‌شود بنابراین، مراد این است که ورود حاجی قبل از طلوع آفتاب به منطقه ممنوع است و شاید به همین خاطر است که حضرت امام خمینی ره نیز احتیاط را در عدم دخول به محسر قرار داده است هر چند در حدیثی مانند موثقه سماعه محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن الحسين، وعن عدة من أصحابنا عن سهل بن زياد جميعا، عن ابن أبي نصر، عن سماعة قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام إذا كثر الناس بجمع وضاقت عليهم كيف يصنعون؟ قال: يرتفعون إلى المأزمين[7] . وقوف در مأزمین در صورت ازدحام، تجویز شده است.
فرع پنجم: ... والركن هو الوقوف بين طلوع الفجر إلى طلوع الشمس بمقدار صدق مسمّى الوقوف- ولو دقيقة أو دقيقتين-...[8]
می‌دانیم که از لفظ "رکن" معنائی غیر از معنای لفظ "واجب" اراده می‌شود؛ زیا در باب حج، مراد از "رکن" جزء واجبی است که ترک عمدی آن موجب بطلان عمل می‌شود اما ترک سهوی آن، مبطل نیست اما واجب به جزئی گفته می‌شود که نه ترک عمدی و نه ترک جهلی آن موجب قساد حج نمی‌شود و فقط کفاره را واجب می‌کند.
واجب رکنی وقوف در مشعر، مسمای وقوف است هر چند یکی دو دقیقه باشد و چون مبیت در مشعر را واجب نمی‌دانیم فلذا جزء رکنی این وقوف، محدود به فاصله زمانی بین الطلوعین است، این نظریه از روایاتی قابل استفاده می‌شود که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:
1. صحیحه محمد بن الفضیل
وعنه، عن حمد بن فضيل قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن الحد الذي إذا أدركه الرجل أدرك الحج، فقال: إذا أتى جمعا والناس في المشعر قبل طلوع الشمس فقد أدرك الحج ولا عمرة له، وإن لم يأت جمعا حتى تطلع الشمس فهي عمرة مفردة ولا حج له، فان شاء أقام بمكة وإن شاء رجع وعليه الحج من قابل.[9]
از قول امام (علیه السلام): أتى جمعا والناس في المشعر قبل طلوع الشمس استفاده می‌شود که وقوف در زمان قلیلی از بین الطلوعین کفایت می‌کند.
