درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /فرع سوم وقوف در مشعر

فرع سوم: ...والأحوط وجوب الوقوف فيه بالنيّة الخالصة ليلة العيد بعد الإفاضة من عرفات إلى‌ طلوع الفجر، ثمّ ينوي الوقوف بين الطلوعين.[1]

وجوب بیتوته در مشعر بعد از نصف شب، مورد بحث واقع شده وگاهی این بیتوته بر فرض وجوبش، واجب دیگری غیر از وجوب وقوف بین الطلوعین شمرده شده است اما ترک عمدی آن موجب بطلان عمل نمی‌شود.

ظاهر عبارت همه فقیهائی که بعد از طلوع فجر بودن وقوف در مشعر، تعبیر کرده‌اند این است که: وجوب، منحصر در وقوف بعد از فجر است.

صاحب مدارک ره پس از ذکر قول محقق ره که فرموده است: وأن يكون الوقوف بعد طلوع الفجر[2] . فرموده است: لیس فی العبارة دلالة علی وجوب المیت فی المشعر.

علامه ره در تذکره قائل به عدم وجوب مبیت در مشعر شده و می‌فرماید: أنا لا نوجب المبيت ولا نجعله ركنا[3] .

ظاهر فرمایش شهید اول ره، تفصیل در این زمینه است ایشان در مقام شمارش واجبات مشعر می‌فرماید: و ثانيها: المبيت به، تأسيّا بالنبيّ صلّى اللّه عليه و آله، و قيل: ليس بركن، و في التذكرة: ليس بواجب، و الأشبه أنّه ركن عند عدم البدل من الوقوف نهارا،

(مرادشان از بدل مبیت، وقوف بین الطلوعیت است) فلو وقف ليلا لا غير و أفاض قبل طلوع الفجر صحّ حجّه و جبره بشاة[4] .

مرحوم صاحب جواهر وجوب بیتوته در مشعر را از ادله‌ی زیر استفاده کرده است (الجواهر ج19ص73):

    1. تأسی به پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) در حجةالوداع (وسائل الشیعه ج8ابواب اقسام حج باب 2 ح4) چون پیامبر اکرم (صل الله علیه و آله وسلم) شب عید را در مشعرالحرام بیتوته کرده‌اند.

اشکال بر این تاسی این است که هر چند حضرت رسول (صل الله علیه و آله وسلم) شب دهم را در مشعر مانده و این از قسم عمل است و فعل اعم از وجوب است و حداکثر بر جواز دلالت می‌کند.

    2. صحیحه حلبی از امام صادق (علیه الاسلام)

محمد بن يعقوب، عن علي، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار وحماد عن الحلبي، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال ولا تجاوز الحياض ليلة المزدلفة.[5]

زیرا نهی از تجاوز از حیاض به معنای "ماندن در مشعر" است پس صحیحه بر وجوب بیتوته دلالت می‌کند.

اشکالِ استدلال به این حدیث: این حدیث در مقام بیان سیره مستمره حجاج است که اکثر آنها (بلکه همه حجاج) پس از غروب روز عرفه از سرزمین عرفات کوچ کرده و در سرزمین مشعر می‌مانند تا آماده وقوف بین الطلوعین در این سرزمین باشن امام (علیه السلا) در این ظرف زمانی از عبور از بحثی که حوضهای اب در آن وجود داشته و خارج از مشعر به حساب آمده، منع کرده است همانگونه که امام (علیه السلام) در صحیحه معاویه بن عمار فرموده است: محمد بن الحسن بإسناده عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب، عن معاوية بن عمار، قال حد المشعر الحرام من المأزمين إلى الحياض إلى وادي محسر، وإنما سميت المزدلفة لأنهم ازدلفوا إليها من عرفات.[6]

پس معلوم می‌شود که این صحیحه بر "وجوب مبیت در مشعر" دلالتی ندارد.

    3. صحیحه معویه بن عمار از امام صادق (علیه السلام)

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن يحيى، وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: أصبح على طهر بعدما تصلي الفجر فقف إن شئت قريبا من الجبل، وإن شئت حيث شئت، فإذا وقفت فاحمد الله عز وجل واثن عليه، واذكر من آلائه وبلائه ما قدرت عليه، وصل على النبي صلى الله عليه وآله ثم ليكن من قولك: " اللهم رب المشعر الحرام فك رقبتي من النار، وأوسع علي من رزقك الحلال وادرأ عني شر فسقة الجن والإنس، اللهم أنت خير مطلوب إليه وخير مدعو وخير مسؤول ولكل وافد جائزة، فاجعل جائزتي في موطني هذا أن تقيلني عثرتي وتقبل معذرتي، وأن تجاوز عن خطيئتي، ثم اجعل التقوى من الدنيا زادي " ثم افض حيث يشرف لك ثبير وترى الإبل مواضع أخفافها.[7]

اشکال بر استدلال به این حدیث: با طهارت وارد شدن در صبح، متوقف بر مبیت در آن سرزمین نیست بلکه اگر اندگی قبل از طلوع فجر هم داخل شده باشد کفایت می‌کند بنابراین، حضور شبانه در مشعرالحرام از باب مقدمه علمیه است تا به هنگام طلوع فجر در آنجا باشد نع اینکه بیتوته در آنجا واجب مستقلی باشد فلذا زائر می‌توان در عرفات بیتوته کرده و قبل از فجر صادق داخل مشعر شود.

پس این صحیحه هم بر "وجوب بیتوته در مشعرالحرام" دلالتی ندارد.