درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /دلالت بعضی از روایات بر "جواز کوچ از مشعرالحرام " قبل از طلوع آفتاب

دلالت بعضی از روایات بر "جواز کوچ از مشعرالحرام " قبل از طلوع آفتاب:

صاحب جواهر ره برای جواز کوچ از مشعرالحرام قبل از طلوع خورشید به دو حدیث استدلال کرده است (الجواهر ج19ص17):

    1. مرسل علی بن مهزیار که آن را از امام صادق7 روایت کرده

وعنه، عن أحمد بن محمد، عن العباس بن معروف، عن علي بن مهزيار، عمن حدثه، عن حماد بن عثمان، عن جميل بن دراج، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: ينبغي للامام أن يقف بجمع حتى تطلع الشمس وسائر الناس إن شاؤوا عجلوا وإن شاؤوا أخروا.[1]

از نظر ایشان ره ظاهر این حدیث بر تعجیل در خروج قبل از طلوع خورشید است، لذا فرموده است: المرسل ظاهر فی خلاف ما هو المشهور اشکال بر استدلال صاحب جواهر ره: لفظ "تعجیل" ضد لفظ "تاخیر" است؛ بنابراین مراد از تاخیر این است که شخص، تا زمان طلوع خورشید در مکان خود می‌ماند و مراد از تعجیل این است که شخص، مکان خود را ترک کرده و آماده خروج می‌شود و به سمت کنار وادی حرکت می‌کند یعنی اثاثیه را جمع کرده و از محلّی که برای وقوف اختیار کرده بودند حرکت نمایند که البته لازمه آن دخول در وادی محشر نیست.

از آنچه گفتیم روشن می‌شود که مراد این است که: غیر امام آماده کوچ شده و چه بسا تا مرز وادی محشر آمده تا به محض طلوع خورشید از مشعر خارج شده و وادی محشر شود بر خلاف امام که کوچ ودیریت و کنترل حجاج را بر عهده دارد در جای خود (جمع) می‌ماند تا همه حجاج از منطقه خارج شوند.

    2. موثقه اسحاق بن عمار

محمد بن يعقوب، عن أبي علي الأشعري، عن محمد بن عبد الجبار، عن صفوان ابن يحيى، عن إسحاق بن عمار قال: سألت أبا إبراهيم عليه السلام أي ساعة أحب إليك أن أفيض من جمع؟ قال: قبل أن تطلع الشمس بقليل فهو أحب الساعات إلي قلت: فان مكثنا حتى تطلع الشمس؟ قال: لا بأس.[2]

اشکالی که بر استدلال به حدیث سابق گفته شد بر استدلال به این حدیث نیز وارد است، به این بیان که: مراد از کوچ قبل از طلوع آفتاب در مقابل توقف در محل وقوف در مشعر تا طلوع آفتاب است بنابراین بین حرکت از محل وقوف در مشعر و خروج از مشعر ملازمه‌ای نیست و مراد از "افاضه" آغاز نمودن کوچ از قبل از طلوع آفتاب است که به جهت ازدحام جمعیت، وقت زیادی از انسان می‌گیرد به طوری که چه بسا وقتی وارد محشر می‌شود آفتاب طلوع کرده و همه منطقه را روشن کرده است.

نتیجه: به نظر می‌رسد که حق با مشهور است و در طول زمان نیز روش شیعه چنین بوده است.

البته فرمایش حضرت امام خمینی ره در این زمینه دارای اضطراب است که در فرع چهارم به آن خواهیم پرداخت.

فرع دوم: ... وهو عبادة يجب فيه النيّة بشرائطها...

در اینجا نیز همانند وقوف در عرفات می‌گوئیم: وقوف، از اجزاء حج است که أمر عبادی به آن تعلق گرفته است و روشن شد که أجزاء یک مرکب عبادی باید با نیت اتیان مجموع مرکب، اتیان و از آنجا که امر عبادی در مجموع عمل حج تعلق گرفته، اجزاء آن نیز عمل عبادی به حساب می‌آیند و صحت آنها متوقف بر قصد قربت و نیت است و به همین خاطر است که به هنگام طلوع فجر واجب است نیّت وقوف داشته باشد و از باب مقدمه علمیه لازم است اندکی قبل از طلوع فجر نیّت شود البته بر زبان آوردن نیت لازم نیست و انگیزه موجود در ذهن کافیست .