درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /بحث از مبدء وقوف در سرزمین مشعرالحرام(مزدلفه)

بحث از مبدء وقوف در سرزمین مشعرالحرام(مزدلفه):

مشهور این است که: زمان وجوب وقوف در مشعر از طلوع فجر روز عید است.

مرحوم صاحب مدارک ره پس از ذکر جمله محقق ره در شرائع که فرموده است: وأن يكون الوقوف بعد طلوع الفجر می‌فرماید: هذا الحكم مجمع عليه بين الأصحاب[1] و در ادامه به بعضی از روایات استدلال کرده است.

علامه ره می‌فرماید: و يجب الوقوف بعد طلوع الفجر الثاني الذي تجب معه الصلاة‌[2] .

شهید اول ره می‌فرماید: رابعها: الوقوف بعد الفجر إلى طلوع الشمس[3] .

صاحب جواهر ره در این زمینه می‌فرماید: المعروف المصرح به في كلام جماعة من الأصحاب أن الواجب الوقوف من حين تحقق طلوع الفجر الى طلوع الشمس ، فتجب النية حينئذ مقارنة لطلوع الفجر ، ولكن الركن منه مسماه ، والباقي‌ واجب غير ركن[4] .

پس از آشنائی اجمالی با نظر برخی از فقهاء، لازم است به سراغ روایاتی که بر این مطلب دلالت می‌کنند، برویم:

    1. صحیح معاویه بن عمار از امام صادق7

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن يحيى، وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: أصبح على طهر بعدما تصلي الفجر فقف إن شئت قريبا من الجبل، وإن شئت حيث شئت، فإذا وقفت فاحمد الله عز وجل واثن عليه، واذكر من آلائه وبلائه ما قدرت عليه، وصل على النبي صلى الله عليه وآله ثم ليكن من قولك: " اللهم رب المشعر الحرام فك رقبتي من النار، وأوسع علي من رزقك الحلال وادرأ عني شر فسقة الجن والإنس، اللهم أنت خير مطلوب إليه وخير مدعو وخير مسؤول ولكل وافد جائزة، فاجعل جائزتي في موطني هذا أن تقيلني عثرتي وتقبل معذرتي، وأن تجاوز عن خطيئتي، ثم اجعل التقوى من الدنيا زادي " ثم افض حيث يشرف لك ثبير وترى الإبل مواضع أخفافها. ورواه الشيخ باسناده عن محمد بن يعقوب. أقول: وتقدم ما يدل على استحباب الطهارة في الوقوف بالمشعر، وعدم وجوبها في أحاديث الطواف.[5]

این روایت بر وجوب دخول در صحیح با حال طهارت دلات می‌کند؛ زیرا فرموده است: أصبح على طهر یعنی طهارت به هنگام طلوع فجر لازم است؛ پس معلوم می‌شود که مبدء وقوف با طهارت، طلوع فجر است.

منتهی با توجه با اینکه دلیل داریم که وجوب طُهر به هنگام طلوع فجر، واجب نیست. لذا از این بخش، رفع یَد می‌کنیم و حکم به وجوب دخول در صبح به هنگام طلوع فجر در حال بیداری می‌کنیم؛ بنابراین از روایت استفاده دو مطلب می‌شود:

    1. مبدء وقوف

    2. وجوب نیّت وقوف

صاحب جواهر ره دلالت این روایت را مورد اشکال قرار داده و فرموده است: بأنّه على خلاف المطلوب أدلّ، فهو ظاهر في عدم وجوب النية عند طلوع الفجر. بل ينوي الوقوف بعد صلاة الفجر.( الجواهر ج19ص77)

اشکال بر فرمایش صاحب جواهر ره این است که: فرمایش ره در صورتی قابل پذیرش است که ظرف (بعد ما تصلی الفجر) به فعل "أصبح" داشته باشد تا مراد از عبارت امام7 این است که: بعد از خواندن نماز صبح با طهارت وارد صبح شو و از این لحظه، وقوف در مشعر را با طهارت، نیت کن.

در حالی که ظاهر فرمایش امام7 این است که: ظرف (بعد ما تصلی الفجر) متعلق به "طهر" است و مراد این است که در حال طهارت، داخل صبح شو در حالی که طهارت را تا بعد از نماز صبح حفظ می‌کنی یعنی در تمام بین الطلوعین، طاهر (بالطهارت) باشد.

2- روایاتی که بر ترخیص افاضه معذورین (زنان، ضعفا، خائفین و...) قبل از طلوع فجر دلالت می‌کنند و ظاهرشان این است که چنین ترخیصی اختصاص به معذورین دارد و برای غیر معذورین خروج شبانه (قبل از طلوع فجر) جائز نیست، مثل حدیث مرسلی که جمیل آنره بواسطه بعضی از اصحاب از احدهما :روایت کرده است:

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، عن جميل بن دراج، عن بعض أصحابنا، عن أحدهما عليهما السلام قال: لا باس أن يفيض الرجل بليل إذا كان خائفا.[6]

روایاتی که بر این مضمون دلالت دارند در حدّ تضافر هستند و صاحب وسائل ره نیز باب 17 از ابواب الوقوف بالمشعر را به همین عنوان قرار داده است (باب جواز الإفاضة من المشعر قبل الفجر بعد الوقوف به للمضطر کالخائف و نحوه).