درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /القول فی الوقوف بالمشعر الحرام

القول في الوقوف بالمشعر الحرام‌

يجب الوقوف بالمشعر من طلوع الفجر- من يوم العيد- إلى‌ طلوع الشمس، وهو عبادة يجب فيه النيّة بشرائطها، والأحوط وجوب الوقوف فيه بالنيّة الخالصة ليلة العيد بعد الإفاضة من عرفات إلى‌ طلوع الفجر، ثمّ ينوي الوقوف بين الطلوعين.

ويستحبّ الإفاضة من المشعر قبل طلوع الشمس بنحو لايتجاوز عن وادي محسّر، ولو جاوزه عصى‌ ولا كفّارة عليه، والأحوط الإفاضة بنحو لايصل قبل طلوع الشمس إلى‌ وادي محسّر. والركن هو الوقوف بين طلوع الفجر إلى‌ طلوع الشمس بمقدار صدق مسمّى الوقوف- ولو دقيقة أو دقيقتين- فلو ترك الوقوف بين‌ الطلوعين مطلقاً بطل حجّه بتفصيل يأتي.[1]

قبل از ورود در مسائل مربوط به وقوف در مشعر، هفت فرع از سوی امام خمینی ره مطرح شد که به ترتیب مورد بررسی قرار می‌دهیم.

فرع اول: وجوب وقوف در بین الطلوعین روز عید قربان، مطرح شده است.

وقتی آفتاب در روز نهم ذی الحجه غروب کرد و حُمره مشرقیه زائل شد، لازم است حاجی از سرزمین عرفات به سرزمین مشعرالحرام کوچ کند همانگونه که خداوند متعال می‌فرماید: ﴿لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَن تَبْتَغُواْ فَضْلًا مِّن رَّبِّكُمْ فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ فَاذْكُرُواْ اللّهَ عِندَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْكُرُوهُ كَمَا هَدَاكُمْ وَإِن كُنتُم مِّن قَبْلِهِ لَمِنَ الضَّآلِّينَ[2] ﴾ بر شما گناهی نیست که (در أثنای حج) از پرودگارتان فضل و روزی طلب کنید و چون از عرفات (به سوی مشعر) سرازیر شدید خدا را در (وادی مزدلفه) در نزد مشعرالحرام یاد کنید، و او را یاد کنید به پاس آن که شما را هدایت نمود و واقعیت این است که شما پیش از آن از گمراهان بودید.

از تعبیر ﴿لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ﴾ اذن در انجام تجارت در أثناء حج استفاده می‌شود.

با توجه به اینکه لفظ "افاضه" در لغت به معنای "سرریزشدن" است مثل اینکه در ظرفی به مقداری آب ریخته شود که پُر شده و سرریز شود؛ فلذا مراد از فراز ﴿فَإِذَا أَفَضْتُم مِّنْ عَرَفَاتٍ﴾ به معنای کوچ دسته جمعی از سرزمین عرفات به سرزمین مشعرالحرام (مزدلفه) است.

در مورد "کاف" در ﴿كَمَا هَدَاكُمْ﴾ دو احتمال وجود دارد:

    1. محتمل است به معنای "لام تعلیل" باشد و این فراز به معنای " لما هداکم = لهدایة ایاکم " باشد

    2. محتمل است تشبیه باشد یعنی: بالنحو الذی علّمکم.

با عنایت به آنچه که اجمالاً گفتیم: این آیه بر وجوب وقوف در مشعرالحرام دلالت می‌کند؛ زیرا با توجه به اینکه صیغه امر در ﴿فَاذْكُرُواْ اللّهَ﴾

بر وجوب ذکر خداوند در مشعرالحرام دلالت می‌کند و چنین چیزی فقط در صورت "بودن در مشعر" خواه به صورت ساکن و خواه به صورت متحرک امکان پذیر است؛ فلذا مدلول آیه، وجوب وقوف در مشعرالحرام خواهد بود.

مشعرالحرام یا مزدلفه، محلّی است میان عرفات و منا که پس از وادی درّه " مأذَمین = به معنای راه باریک بین دو کوه که برای منطقه‌ای بین عرفه و مشعر علَم شده (مجمع البحرین ج6ص7)" قرار دارد و چون در محدوده حرم واقع شده است.

به همین علت آن را مشعرالحرام می‌گویند، طول آن حدود 4000 متر و مساحت آن 5/12 کیلومترمربع است هم اکنون این منطقه با تابلوهای (بدایة مزدلفه ، نهایة مزدلفه) مشخص شده است.

قریش قبل از اسلام در مشعر، بیتوته نمی‌کردند و معتقد بودند که چون دارای احترام هستند نباید از مکه خارج شده و خانه خدا دور شوند، خداوند بر اساس آیه فوق، فرمان داد تا آنان نیز همانند سائر حجاج در مشعر حاضر شوند.