درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /ادامه روایات فرع دوم مساله هفتم

در این رابطه به روایات دیگری نیز استناد شده از جمله: ما رآه السید المرتضی فی رسالة "المحکم و المتشابة" نقلاً عن تفسیر النعمانی عن علی 7: علي بن الحسين المرتضى في رسالة (المحكم والمتشابه) نقلا من تفسير النعماني باسناده الآتي عن علي عليه السلام (في حديث) قال: وأما الرخصة التي صاحبها فيها بالخيار فان الله نهى المؤمن أن يتخذ الكافر وليا، ثم من عليه باطلاق الرخصة له عند التقية في الظاهر أن يصوم بصيامه، ويفطر بافطاره، ويصل بصلاته ويعمل بعمله ويظهر له استعمال ذلك موسعا عليه فيه، وعليه أن يدين الله في الباطن بخلاف ما يظهر لمن يخافه من المخالفين، أقول: ويدل على ذلك أحاديث التقية وأحاديث الضرورة ويأتي في مواضعها، ويأتي أيضا ما يدل على وجوب القضاء عموما.[1]

روایتی که صدوق ره بواسطه علی بن جعفر از برادر بزرگوارش حضرت امام موسی بن جعفر 7 نقل کرده است:

محمد بن علي بن الحسين باسناده عن علي بن جعفر أنه سأل أخاه موسى بن جعفر عليه السلام عن الرجل يرى الهلال في شهر رمضان وحده لا يبصره غيره، أله أن يصوم؟ قال: إذا لم يشك فليفطر وإلا فليصم مع الناس. ورواه الشيخ باسناده عن علي بن جعفر إلا أنه قال: إذا لم يشك فليصم وإلا فليصم مع الناس. ورواه الحميري في (قرب الإسناد) عن عبد الله بن الحسن، عن جده علي بن جعفر، عن أخيه وذكر مثل رواية الشيخ.[2]

روایتی که صدوق ره به اسناد خود از محمد بن قیس از امام باقر 7 نقل کرده:

محمد بن علي بن الحسين باسناده عن محمد بن قيس، عن أبي جعفر عليه السلام قال: إذا شهد عند الامام شاهدان أنهما رأيا الهلال منذ ثلاثين يوما أمر الامام بافطار ذلك اليوم إذا كانا شهدا قبل زوال الشمس، وإن شهدا بعد زوال الشمس أمر الامام بافطار ذلك اليوم وأخر الصلاة إلى الغد فصلى بهم.[3]

خبر ابی الجارود زیاد بن منذر از امام باقر 7

وباسناده عن علي بن الحسن بن فضال، عن أبيه، عن محمد بن سنان، عن أبي الجارود وزياد بن المنذر العبدي قال: سمعت أبا جعفر محمد بن علي عليه السلام يقول: صم حين يصوم الناس، وأفطر حين يفطر الناس، فان الله عز وجل جعل الأهلة مواقيت.[4]

این روایات که برخی از آنها از نظر سندی صحیح و برخی غیر صحیح هستند وقتی در کنار هم قرار داده شوند موجب حصول اطمینان به این حکم می‌شوند که از نظر شرعی متابعت از اهل سنت در روزه و حج و فطر و قربان، لازم است و در وصول به چنین نتیجه‌ای نیاز به روایات تقیه نیست.

استدلال به سیره: مجزی بودن وقوفی که به تبعیت از قاضی اها سنت انجام گرفته است از سیره مستمره در عصر ائمه 3 از زمان شهادت حضرت امیرالمؤمنین7 و امام حسن7 تا عصر امام عسکری7 که مصادف با حاکمیت امویان و عباسیان بوده، استفاده می‌شود در این دوره ائمه3 و پیران آنها در اکثر سالها به حج می‌رفتند و مسلماً گاهی اتفاق می‌افتد که ماه، از نظر قضات و حکام ثابت بدون اینکه از نظر ائمه3 و پیروانشان ثابت باشد و در عین حال، روشن و سیره‌اشان بر متابعت از چنین حکمی بوده است.

اشکال: اگر متابعت از حکم قاضی اهل سنت در انجام وقوف، مجزی بوده پس چرا امام صادق7 در زمانی که به حکم سلطان افطار کرده بودند ملتزم به گرفتن قضای روزه شدند همانگونه که در روایت رفاعه که از امام صادق7 نقل شده، وارد شده است.

وعن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، عن علي بن الحكم، عن رفاعة عن رجل، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: دخلت على أبي العباس بالحيرة فقال: يا با عبد الله ما تقول في الصيام اليوم؟ فقال: ذاك إلى الامام إن صمت صمنا، وإن أفطرت أفطرنا فقال: يا غلام علي بالمائدة فأكلت معه وأنا أعلم والله أنه يوم من شهر رمضان، فكان إفطاري يوما وقضاؤه أيسر علي من أن يضرب عنقي ولا يعبد الله.[5]

پاسخ این است که:

اولاً: قول به مجزی بودن متابعت از حکم قاضی اهل سنت در صورتی است که مخالفت حکم قاضی با واقع ثابت نشود اما در مورد این روایت، امام صادق7می‌فرماید: وأنا أعلم والله أنه يوم من شهر رمضان.

ثانیاً: إحراز امر اضطراری از امر اختیاری واقعی در صورتی است که مکلف، عبادتی را انجام داده باشد مثل اینکه وضوئی را مطابق با نظر اهل سنت گرفته باشد اما در ما نحن فیه، اقدام به افطار و ترک عبادت کرده فلذا جای إحراز از امر واقعی نیست.