درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /ادامه روایات

    1. مرسله حسن بن محبوب که آن را از مردی از امام صادق7 نقل کرده، روایت کرده است.

وباسناده عن الحسن بن محبوب، عن رجل، عن أبي عبد الله عليه السلام في رجل أفاض من عرفات قبل أن تغرب الشمس، قال: عليه بدنة، فإن لم يقدر على بدنة صام ثمانية عشر يوما.[1]

    2. صحیحه ضریس الکناسی از امام باقر 7

محمد بن يعقوب، عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد، وأحمد بن محمد جميعا، عن الحسن بن محبوب، عن علي بن رئاب عن ضريس الكناسي، عن أبي جعفر عليه السلام قال: سألته عن رجل أفاض من عرفات قبل أن تغيب الشمس، قال: عليه بدنة ينحرها يوم النحر، فإن لم يقدر صام ثمانية عشر يوما بمكة أو في الطريق أو في أهله.[2]

کفاره‌ای که بر " افاضه قبل از غروب، از سرزمین عرفات " ثابت است، یک شتر است و این مطلب از روایات متضافره استفاده می‌شود. البته یحیی بن سعید ره فرموده است: فإن أفاض عامدا عالما بالتحريم، ولم يرجع، فعليه بدنة، وروي شاة[3] .

امّا در روایاتی که در دسترس ماست، کفاره بودن گوسفند در مانحن فیه استفاده نمی‌شود، هرچند شیخ ره در نقل اقوال فرموده است: لزمه دمٌ و در مقام تعلیل این قول فرموده است: و أما لزوم الدم، فطريقة إجماع الفرقة و طريقة الاحتياط.[4]

امّا به نظر می‌رسد که چنین تعلیلی ظاهراً به اصل وجوب کفاره در مقابل قول به استحباب آن بر‌می‌گردد نه به خصوص گوسفند بودن کفاره؛ زیرا با وجود روایات متضافره بر " وجوب بدنه " احتیاط در خلافِ کفاره بودن گوسفند است، صاحب جواهر ره نیز به همین برداشت اشاره کرده و فرموده است: ولعل إطلاقه في مقابلة من لم يوجب عليه شيئا من العامة[5] .

فرع دوّم ( از مسئله 4): ...يذبحها للَّه‌في أيّ مكان شاء، والأحوط الأولى‌ أن يكون في مكّة ...[6] ،

در این فرع، حضرت امام خمینی ره مکان ذبح شتر را هر مکانی که خواست قرار داده، هر چند احتیاط مستحب، انجام آن در مکّه است.

به نظر می‌رسد که مقتضای اطلاق دو روایت ( صحیحه مسمع – مرسله حسن بن محبوب ) همان قول اوّل (فی ایّ مکان شاء ) است ولی ظاهر صحیح ضریس کناسی ( عليه بدنة ينحرها يوم النحر ) این است که ذبح کفاره در همان سال صورت بگیرد و روشن است که مُحرم در روز عید قربان در سرزمین " منا " است پس نحر در منا را باید مطابق با احتیاط دانست تعبیر ( ان کان یکون فی مکة ) در عبارت تحریرالوسیله برای احتراز از انجام ذبح در مسیر بازگشت به وطن و یا در وطن باشد.

محقق خوئی ره نیز در این زمینه می‌فرماید: ثم إن البدنة تنحر يوم العيد في منى ، لقوله "ينحرها يوم النحر" فان المراد به هو اليوم الذي تنحر الناس فيه الابل ، ومن المعلوم أن الناس ينحرون الابل في منى يوم العيد[7] .