درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /روایات وارده برای قول دوّم (وقوف در عرفات بعد از خواندن نماز ظهر و عصر واجب است)

روایاتی که برای قول دوّم ( وقوف در عرفات بعد از خواندن نماز ظهر و عصر، واجب می‌شود ) مورد استدلال واقع شده‌اند:

    1. صحیحه معاویة بن عمّار از امام صادق 7

این روایت در بیان کیفیت اتیان اعمال حج از سوی پیامبر اکرم 9 وارد شده است.

پیامبر 9 و همراهان، شب نهم ذی الحجه را در مِنا به صبح رساندند و نماز مغرب و عشاء و صبح را در آنجا خواندند ...ثم غدا والناس معه فكانت قريش تفيض من المزدلفة وهي جمع ويمنعون الناس أن يفيضوا منها، فأقبل رسول الله وقريش ترجو أن يكون إفاضته من حيث كانوا يفيضون، فأنزل الله على نبيه: " ثم أفيضوا من حيث أفاض الناس واستغفروا الله " يعني إبراهيم وإسماعيل وإسحاق في إفاضتهم منها ومن كان بعدهم، فلما رأت قريش أن قبة رسول الله صلى الله عليه وآله قد مضت كأنه دخل في أنفسهم شئ للذي كانا يرجون من الإفاضة من مكانهم حتى انتهوا إلى نمرة وهي بطن عرنة بحيال الأراك فضربت قبته، وضرب الناس أخبيتهم عندها فلما زالت الشمس خرج رسول الله صلى الله عليه وآله ومعه قريش وقد اغتسل وقطع التلبية حتى وقف بالمسجد فوعظ الناس وأمرهم ونهاهم، ثم صلى الظهر والعصر بأذان واحد وإقامتين، ثم مضى إلى الموقف فوقف به فجعل الناس يبتدرون أخفاف ناقته يقضون " يقفون " إلى جنبها فنحاها، ففعلوا مثل ذلك، فقال: " أيها الناس إنه ليس موضع أخفاف ناقتي بالموقف، ولكن هذا كله موقف " وأوما بيده إلى الموقف فتفرق الناس...[1] .

می‌دانیم که " نمره " اسم منطقه‌ای خارج از عرفات است و هم اکنون مسجدی به نام مسجد ابراهیم در آن بنا شد که پیامبر 9 در آنجا نماز خوانده.

ظاهر روایت این است که پیامبر 9 به هنگام زوال آفتاب در " نمره " بوده‌اند نه در عرفات، بلکه به هنگام زوال پیامبر 9 و همراهان غسل کرده و تلبیه را قطع کردند و به خطبه آن حضرت در مسجد گوش داده و ظهرین را با یک اذان و دو اقامه به جا آوردند سپس به عرفات حرکت کردند.

صاحب جواهر ره نیز که مدافع جدّی قول اوّل است، اعتراف دارد که مقداری از زمان در غیر موقف، سپری شده که به عدم وجوب بودن تمام زمان بین زوال و غروب، برمی‌گردد، منتهی ایشان معتقدند که چه بسا از همان زوال آفتاب، نیّت وقوف در عرفات را داشتند و همین مقدار با وجود اشتغال به مقدمات، کفایت می‌کند.

به هر حال، از نظر ما، دلالت این روایت بر قول دوّم، کاملاً روشن است و جای تردیدی نمی‌گذارد.

    2. صحیحه دیگر معاویة بن عمار از امام صادق 7

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل، عن ابن أبي عمير، وصفوان، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: فإذا انتهيت إلى عرفات فاضرب خباك بنمرة ونمرة هي بطن عرنة دون الموقف ودون عرفة، فإذا زالت الشمس يوم عرفة فاغتسل وصل الظهر والعصر بأذان واحد وإقامتين، فإنما تعجل العصر وتجمع بينهما لتفرغ نفسك للدعاء فإنه يوم دعاء ومسألة.[2]

چکونگی استدلال به این روایت: این روایت از سوئی دلالت می‌کند که منطقه " نمره " در داخل " عرفه " است نه در داخل موقف که عبارت است از عرفات باشد و از سوی دیگر دلالت می‌کند بر اینکه حاجی به هنگام زوال آفتاب روز عرفه در " نمره " است و بعد از آن به موقف می‌رود. در نتیجه لازم نیست، تمام مدّت بین زوال آفتاب و غروب را در عرفات باشد.

    3. روایت ابو بصیر از امام صادق 7

وعنه، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن علي بن الصلت، عن زرعة، عن سماعة بن مهران، عن أبي بصير، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: لا ينبغي الوقوف تحت الأراك، فأما النزول تحته حتى تزول الشمس وينهض إلى الموقف فلا بأس.[3]

این روایت از نظر سند چنگی به دل نمی‌زند؛ زیرا به جهت وقوع " حسین بن علی بن الصلت " که توثیق نشده و " زرعه " و " سماعة بن مهران " که در عین حال که توثیق شده‌اند ولی انحراف اعتقادی دارند و واقفی مسلک هستند. ولی کاملا بر قول دوّم ( وقوف در عرفات بعد از خواندن نماز ظهر و عصر در روز عرفه، واجب می‌شود ) دلالت می‌کند.

از بررسی روایات به این نتیجه می‌رسیم که تاخیر انداختن وقوف در عرفات به بعد از نماز ظهر و عصر در روز عرفه، جائز است.