درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/الوقوف بعرفات /ادامه مسالة اوّل

... والأحوط كونه من زوال يوم عرفة إلى الغروب الشرعی[1] ...

فرع سوّم از این مسئله در مقام بیان ابتدای زمانی و انتهای زمانی وقوف به عرفات است که در این رابطه 3 قول وجود دارد:

    1. مشهور معتقدند که مقدار واجب از وقوف در عرفات، مجموع زمانِ ظهر یا غروف روز نهم ذی حجه است.

    2. اکثر متأخرین معتقدند که این مقدار، مجموع زمانِ ظهر تا غروب است جز به مقدار وضوء و غسل و اقامه ظهرین در خارج از عرفات.

    3. مقدار واجب از وقوف در عرفات، مسمّای وقوف بین زوال و مغرب است، البته باید توّجه کرد که فقهای شیعه بالاتفاق، کوچیدن از عرفات را قبل از غروب شرعی جائز می‌دانند بلکه معتقدند که إفاضه از عرفات باید از غروب صورت بگیرد، بنابراین قول به کفایت مسمّای وقوف نمی‌تواند افاضه از عرفات را قبل از مغرب، تجویز نماید فلذا بر قائل به قول سوّم لازم است به نحوی وقوف نماید که افاضه‌اش از عرفات، قبل از غروب شرعی صورت نگیرد.

جایگاه مبدء شروع وقوف در عرفات در کلمات فقهاء

فقهای اهل سنت غیر از حنابله، ظاهراً اتفاق نظر دارند که مبدء وقوف در عرفات زوال شمس است.

شیخ ره می‌فرماید: وقت الوقوف من حين تزول الشمس إلى طلوع الفجر من يوم النحر. و به قال جميع الفقهاء إلا أحمد بن حنبل، فإنه خالف في الأول، فقال: من عند طلوع الفجر من يوم عرفة و وافق في الآخر[2] .

ابن رشد که از فقهای مالکی مذهب است می‌گوید: وَأَمَّا صِفَتُهُ فَهُوَ أَنْ يَصِلَ الْإِمَامُ إِلَى عَرَفَةَ يَوْمَ عَرَفَةَ قَبْلَ الزَّوَالِ. فَإِذَا زَالَتِ الشَّمْسُ خَطَبَ النَّاسَ، ثُمَّ جَمَعَ بَيْنَ الظُّهْرِ وَالْعَصْرِ فِي أَوَّلِ وَقْتِ الظُّهْرِ، ثُمَّ وَقَفَ حَتَّى تَغِيبَ الشَّمْسُ. وَإِنَّمَا اتَّفَقُوا عَلَى هَذَا؛ لِأَنَّ هَذِهِ الصِّفَةَ هِيَ مُجْمَعٌ عَلَيْهَا مِنْ فِعْلِهِ ( صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آله سَلَّمَ )[3] .

تا آنجا که از ظاهر : الموسوعة الکویتیة الفقیهیة " استفاده می‌شود این است که ( الموسوعة الفقهیة الکویتیة ج1ص50 مادّه حج): مبدء وقوف در عرفات از نظر " مالک " شب عرفه است و هر کس وقوف در جزئی از شب را ترک کند وقوفش مجزی نیست و سال بعد لازم است حج انجام دهد امّا وقوف روز واجبی است که در صورت ترک عمدی و بدون عذر، با کفاره جبران می‌شود امّا از نظر حنابله، وقوف از طلوع فجر روز عرفه تا طلوع فجر روز قربان است.

همانگونه که ملاحظه شد ظاهر فرمایش شیخ ره در " خلاف " این است که پایان وقوف در عرفات، طلوع، طلوع فجر در روز قربان است و حال آنکه چنین ظاهری را نمی‌توان پذیرفت و به همین خاطر است که ابن ادریس ره بر شیخ ره اعتراض فرموده و کفته است: و ما ذكره في الكتابين، مذهب بعض المخالفين.[4]

امّا علّامه ره در کتاب " المختلف " در مقام توجیه فرمایش ره برآمده و فرموده است: أن النزاع هنا لفظي، فإن الشيخ قصد الوقوف الشامل للاختياري وهو من زوال الشمس إلى غروبها، والاضطراري من الزوال ( البته صحیح این است که گفته شود: من الغروب ) إلى طلوع الفجر. فتوهم ابن إدريس أن الشيخ قصد بذلك الوقت الاختياري فأخطأ في اعتقاده، ونسب الشيخ إلى تقليد بعض المخالفين[5] .