درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/التقصير /المسالة الرابعة/المسالة الخامسة

مسألة الرابعة: يحلّ بعد التقصير كلّ ما حرم عليه بالإحرام حتّى النساء.[1]

فقهاء اتفاق نظر دارند که با تقصیر در پایان عمره تمتع، همه محرمان حلال می‌شوند غیر از صید که حرمت آن به خاطر این است که از محرمات حرام است و تا زمانی که از منطقه حرم خارج نشده است باقی است، وجهی که برای این مطلب وجود دارد این است که تقصیر در هر کدام از حج یا عمره همانند تسلیم در نماز است که در عین حال که عبارت است موجب خروج از عبارت و احرام می‌شود کما اینکه از امام صادق 7 در صحیحه معاویة بن عمار وارد شده است:

محمد بن الحسن باسناده عن موسى بن القاسم، عن إبراهيم بن أبي سماك عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث السعي) قال: ثم قصر " قص خ ل " من رأسك من جوانبه ولحيتك وخذ من شاربك، وقلم أظفارك وأبق منها لحجك فإذا فعلت ذلك فقد أحللت من كل شئ يحل منه المحرم وأحرمت منه.[2]

در اینجا لازم است " حکم حلق همه سر " را پس از تقصیر در احرام عمره تمتع مورد بررسی قرار دهیم: ظاهر فرمایش محقق نائینی ره توقف در حلّیت حلق جمیع الراس است آنجا که فرموده است: و يحل له بفعله كل ما حرم عليه بعقد إحرامه حتى النساء، على إشكال في حلق جميع الرأس[3] .

صاحب جواهر ره نیز حرمت آن را از برخی از محدثین نقل کرده و می‌فرماید: إنه يحل له بالتقصير كل ما حرم عليه بالإحرام إلا الحلق[4] .

برای حرمت حلق همه سر پس از تقصیر احرام عمره تمتع به دو روایت استدلال شده است.

    1. صحیحه معاویة بن عمار از امام صادق 7

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان وابن أبي عمير، وعن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب وحماد بن عيسى جميعا عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا فرغت من سعيك وأنت متمتع فقصر من شعرك من جوانبه ولحيتك وخذ من شاربك، وقلم أظفارك، وأبق منها لحجك، فإذا فعلت ذلك فقد أحللت من كل شئ يحل منه المحرم، وأحرمت منه فطف بالبيت تطوعا ما شئت. ورواه الصدوق باسناده عن معاوية بن عمار مثله إلا أنه قال: من شعرك، وترك قوله: وأحرمت.[5]

با توجه به اینکه ضمیر در فراز " وأبق منها " به جوانب شَعر رأس رجوع می‌کند نه به لفظ " الأظفار " با اینکه لفظ " الأظفار " نزدیکتر است: و این برداشت با در نظر گرفتن آنچه در باب حج خواهد آمد، است که حلق یا متعین است و یا از بین دو فرد تخییر ( حلق – تقصیر ) افضل است؛ بنابراین مراد از " إبقاء " عدم حلقِ تمام سر است تا در روز قربان، ممکن از حلق باشد.

اشکال چنین استدلالی این است که: أمر به إبقاء به عنوان ارشاد برای تمکن از حلق در روز قربان است فلذا بر حرمت دلالت نمی‌کند بنابراین اگر بین تقصیر در عمره تمتع و حلق در حج، به اندازه‌ای فاصله شود که مو بر سر بِرُویَد و متمکن از حلق بعد از تقصیر عمره تمتع حرام نخواهد شد. بله اگر فاصله کم باشد و به اندازه‌ای که حلق صدق کند تا زمان عید قربان مو دَر نیاید و قائل به وجوب تعیینی حلق در حج نیز باشیم، حکم به وجوب إبقاء خواهیم کرد.

    2. صحیحه جمیل بن دراج از امام صادق 7

وباسناده عن جميل بن دراج أنه سأل أبا عبد الله عليه السلام عن متمتع حلق رأسه بمكة، قال إن كان جاهلا فليس عليه شئ وإن تعمد ذلك في أول شهور الحج بثلاثين يوما فليس عليه شئ، وإن تعمد بعد الثلاثين يوما التي يوفر فيها الشعر للحج فان عليه دما يهريقه.[6]

اشکال بر استدلال به این صحیحه این است که: ظاهر این روایت با توجه به تفصیلی که بین " قبل از سی روز، و بعد از سی روز داده است، إرشاد به ابقای موی سر است تا در منا متمکن از حلق باشد، لذا فقط در صورتی که فرصتی برای روئیدن مونباشد، إبقاء واجب خواهد بود.

البته در این روایت، حکم به ثبوت کفاره یک گوسفند شده که فقهاء از فتوی دادن بر اساس آن اعراض نموده‌اند، لذا حکم به وجوب آن نمی‌کنیم.

مسألة الخامسة: ليس في عمرة التمتّع طواف النساء، ولو أتى‌ به- رجاءً واحتياطاً- لا مانع منه.[7]

این مسئله در فصل نهم تحریر که در مقام بیان " صورة حج التمتع " بود گذشت و گفتیم که مشهور، عدم وجوب طواف نساء در عمره تمتع است و علاوه بر عبارات فقهاء در این رابطه روایاتی را نیز آوردیم مثل: مکاتبه ابوالقاسم از امام هادی

محمد بن يعقوب، عن محمد بن يحيى، عن محمد بن أحمد، " أحمد بن محمد خ ل " عن محمد بن عيسى قال: كتب أبو القاسم مخلد بن موسى الرازي إلى الرجل يسأله عن العمرة المبتولة هل على صاحبها طواف النساء والعمرة التي يتمتع بها إلى الحج؟ فكتب أما العمرة المبتولة فعلى صاحبها طواف النساء وأما التي يتمتع بها إلى الحج فليس على صاحبها طواف النساء.[8]

و سائر احادیث.