درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/التقصير /المسألة الثانیة

المسألة الثانیة: التقصير عبادة تجب فيه النيّة بشرائطها، فلو أخلّ بها بطل إحرامه إلّامع الجبران.[1]

اولین فرعی که در این مسئله از سوی حضرت امام خمینی ره مطرح شده، عبادیت تقصیر در عمره است بنابراین، صحت تقصیر متوقف بر نیّتی است که مشتمل بر قصد قربت و تعیین باشد فلذا لازم لازم است در اینجا صحیح تقصیر سه امر مورد توجه باشد.

    1. تقصیر باید از روی توجه و التفات، انجام داده شود و اگر با غفلت و عدم توجه صادر شود، کفایت نمی‌کند.

    2. در انجام تقصیر باید تعیین شود که آیا به عنوان جزئی از عمره تمتع و یا عمره مفرده؟ و انجام آن صرفاً به قصد عنوان " تقصیر " کفایت نمی‌کند؛ زیرا چنین عنوانی، مشترک است و ممکن است جزئی از اعمال حج و یا عمره باشد.

    3. لازم است همانند هر عمل عبادی دیگری با قصد قربت که روح عبادت است، انجام داده شود.

... فلو أخلّ بها بطل إحرامه إلّامع الجبران.[2]

در صورتی که اخلالی در نیّت وارد شود احرام باطل می‌شود؛ زیرا همانگونه که گذشت، تقصیر یک عمل عبادی قربی است که نیازمند قصد قربت است لذا هرگونه اخلال در آن، خواه اتیان آن بدون قصد و اراده و خواه با اتیان آن با قصد ولی بدون تعیین عنوان، و خواه اتیان آن با قصد و تعیین عنوان ولی بدون نیت قربت و با قصد ریا یا سُمعه، موجب بطلان تقصیر خواهد شد.

حضرت امام خمینی ره به دنبال حکم به بطلان احرام در اثر اخلال به نیت، تعبیر، " الّا مع الجبران " را تفریع نموده است که ظاهراً چنین تفریعی روشن نیست؛ زیرا در صورتی که به یکی از سه صورت، اخلال در نیت حاصل شود موجب بطلان این جزء ( تقصیر ) می‌شود که نتیجه‌اش باقی ماندن بر احرام است نه اینکه حکم به بطلان احرام شود و به همین خاطر است که در ادامه، حکم به صحت عمل در صورت جبران، إعاده تقصیر با شرائط آن، کردن، بنابراین شایسته بود که از تعبیر : " لو أخل بها بقی علی إحرامه " استفاده می‌شد.

به نظر می‌رسد که مراد از " بطل احرامه " باطل شدن احرام عمره است در صورتی که وقت تنگ باشد و بلافاصله مُحرم به احرام حج شود در اینجا است که می‌گویند: احرام عمره‌اش باطل شده است.

برای توضیح این مطلب می‌گوئیم اخلال به نیت در تقصیر عمره تمتع به دو صورت محتمل است:

    1. در صورتی که از وسعت وقت برخوردار بود، و در میتِ تقصیر، اخلال رسانده ولی بعداً اقدام کرده و مجدداً تقصیری با تمام شرائط نیّتِ آن انجام می‌دهند. در این صورت عمره تمتعی که انجام داده صحیح بوده و پس از چنین تقصیری از احرام آن خارج شده و الان می‌تواند برای انجام دادن حج تمتع احرام ببند ، در متن تحریرالوسیله، به این احتمال اشاره کرده و می‌فرماید " الّا مع الجبران " یعنی تدارک و جبران نمودن تقصیر صحیح که ترک شده بود.

    2. در صورتی که در نیّت تقصیر عمره تمتع، اخلال وارد کرده بطوری که وقت برای انجام آن و احرام بستن برای حج تمتع تنگ شده، در این صورت حال او مثل کسی است که وقتش برای انجام عمره تمتع، تنگ شده و یا بانوئی است که حائض شده، در این صورت وظیفه‌اش که برای انجام حج مجرم شود ( همانگونه که در مسئله بعد خواهد آمد ) در این هنگام که محرم به احرام حج می‌شود إحرام سابق که برای عمره تمتع بود باطل می‌شود کما اینکه حضرت امام خمینی ره به این احتمال اشاره کرده و می‌فرماید: " فلو أخل بها بطل إحرامه " که مراد این است که به نیّت تقصیر عمره تمتع اخلال رسانده و برای انجام حج، احرام بسته است ( کما اینکه نظیر این مورد که اصلاً تقصیری انجام داده نشده، در مسئله بعدی خواهد آمد ).

امّا اگر پس از اخلال در نیّت تقصیر عمره تمتع، در همان حال باقی مانده و برای انجام حج، احرام نبسته باشد تا وقت احرام بگذرد، وظیفه‌اش این است که با انجام عمره مفرده ( اتیان طواف نساء و نماز آن و تقصیر ) از احرام خارج شود؛ زیرا حکم او مانند کسی است که برای انجام عمره تمتع، احرام بسته و از انجام آن و رسیدن به حج، ناتوان شده است، همانگونه که محقق ره می‌فرماید: من فاته الحج، تحلل بعمرة مفردة[3] .