درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /القول فی التقصیر

القول في التقصير

المسألة الاولی: يجب بعد السعي التقصير؛ أي‌قصّ مقدار من الظفر أو شعر الرأس أو الشارب أو اللحية. والأولى الأحوط عدم الاكتفاء بقصّ الظفر، ولايكفي حلق الرأس، فضلًا عن اللحية.[1]

حضرت امام راحل عظیم الشأن ; به عنوان اولین فرع از این مسئله، حکم تقصیر و جایگاه آن را در اعمال عمره، بیان فرموده‌اند.

تقصیر آخرین عمل از اعمال عمره تمتع است و به دنبال انجام تقصیر همه محرمات احرام ( حتّی مسائل جنسی ) نیز حلال می‌شوند بنابراین عمره تمتع متشکل از پنج عمل است: احرام در میقات، 7 شوط طواف دور خانه خدا، دورکعت نماز طواف در نزد مقام ابراهیم7، 7 شوط سعی بین دو کوه صفا و مروه، تقصیر.

همانگونه که شیخ بهائی ره حروف اوّل این پنج عمل را کنار هم قرار داده و " أطرست " را نماد افعال عمره تمتع قرار داده و فرموده است: " أطرست، للعمرة إجعل نهج – أ و و أ ر نحط طر مر للحج ".

تقصیر یکی از افعال عبادی است که جزئی از عمره است و این مطلب بین فقهاء مورد اتفاق است فقط شافعی در یکی از دو قول خود با این مطلب مخالفت کرده، البته علمای شیعه بر این مطلب، اجماع دارند همانگونه که مرحوم علامه ; می‌فرماید: التقصير نسك في العمرة، فلا يقع الإحلال إلا به أو بالحلق، عند علمائنا أجمع - وبه قال مالك وأبو حنيفة وأحمد والشافعي في أحد القولين... وقال الشافعي في الآخر: إنه إطلاق محظور، بأن كل ما كان محرما في الإحرام فإذا جاز له، كان إطلاق محظور[2] .

اطلاق محظور به معنای در مبیح محظور است و گرنه اعمال عمره چهارتاست.

در این رابطه روایات فراوانی وجود دارد که در صدد بیان اعمال حج وارد شده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

در کتب اهل سنت از ابن عمر روایت شده: وَتَمَتَّعَ النَّاسُ مَعَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ، ...، فَلَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مَكَّةَ قَالَ لِلنَّاسِ: مَنْ كَانَ مِنْكُمْ أَهْدَى، فَإِنَّهُ لَا يَحِلُّ مِنْ شَيْءٍ حَرُمَ مِنْهُ حَتَّى يَقْضِيَ حَجَّهُ، وَمَنْ لَمْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَهْدَى، فَلْيَطُفْ بِالْبَيْتِ وَبِالصَّفَا وَالْمَرْوَةِ وَلْيُقَصِّرْ وَلْيَحْلِلْ...[3] .

و نیز روایات بیانیّه‌ای که در مورد حج رسول الله 9 در باب دوّم از ابواب اقسام حج در جلد 8 وسائل الشیعه وارد شده است، مثل روایتی که " صحیحه معاویة بن عمّار از امام صادق 7 است و کیفیت حج پیامبر اکرم 9 را که پس از ده سال اقامت در مدینه، انجام داده، بیان فرموده و در اواخر حدیث به این فراز می‌رسد که: حتى فرغ من سعيه، ثم أتى جبرئيل وهو على المروة فأمره أن يأمر الناس أن يحلوا إلا سائق هدي...[4] .

در این زمینه روایاتی از ائمه اهل البیت: نیز وارد که به ذکر یک مورد اکتفاء می‌کنیم.

صحیحه معاویة بن عمّار از امام صادق 7

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان وابن أبي عمير، وعن عدة من أصحابنا، عن أحمد بن محمد، عن الحسين بن سعيد، عن فضالة بن أيوب وحماد بن عيسى جميعا عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا فرغت من سعيك وأنت متمتع فقصر من شعرك من جوانبه ولحيتك وخذ من شاربك، وقلم أظفارك، وأبق منها لحجك، فإذا فعلت ذلك فقد أحللت من كل شئ يحل منه المحرم، وأحرمت منه فطف بالبيت تطوعا ما شئت. ورواه الصدوق باسناده عن معاوية بن عمار مثله إلا أنه قال: من شعرك، وترك قوله: وأحرمت.[5]