درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /المسألة الحادی عشر

المسألة الحادی عشر: لو شكّ في عدد الأشواط بعد التقصير يمضي ويبني على الصحّة. وكذا لو شكّ في الزيادة بعد الفراغ عن العمل. ولو شكّ في النقيصة بعد الفراغ والانصراف ففي البناء على الصحّة إشكال، فالأحوط إتمام ما احتمل من النقص. ولو شكّ بعد الفراغ- أو بعد كلّ شوط- في صحّة ما فعل بنى‌ على الصحّة. وكذا لو شكّ في صحّة جزء من الشوط بعد المُضيّ.[1]

شک در سعی در یک تقسیم:

    1. بعد از تقصیر.

    2. بعد از فراغ از سعی و انصراف از آن.

    3. قبل از فراغ از عمل سعی.

شک در سعی در تقسیمی دیگر:

    1. شک به نقیصه تعلق گرفته.

    2. شک به زیاده تعلق گرفته.

    3. شک در صحت یک یا چند شوط.

با در نظر گرفتن دو تقسیم فوق، 9 فرض پیدا می‌شود که در قالب سه صورت، مورد بررسی قرار می‌دهیم:

صورت اوّل: عروض شک در عمل سعی بعد از انجام تقسیم: چنین شکی در هر سه فرعش ( تعلق شک به عدد اشواط از ناحیه نقصان – تعلق شک در عدد اشواط از ناحیه زیادی – تعلق شک به اشواط سعی از ناحیه صحت ) بی‌تأثیر است و به آن اعتنا نمی‌شود؛ زیرا قاعده فراغ که در ابواب عبادت و چه بسا حتی در غیر عبادات نیز، اجماعی است جریان پیدا کرده و حکم به صحت و عدم اعتنا یه شک بعد از فراغت از عمل و ورود در عمل دیگر می‌کند.

مستند این قاعده، روایات وارده از معصومین : :است، مثل:

    1. صحیحه زراره از امام صادق 7

محمد بن الحسن باسناده عن أحمد بن محمد، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن حماد بن عيسى، عن حريز بن عبد الله، عن زرارة قلت: لأبي عبد الله عليه السلام: رجل شك في الاذان وقد دخل في الإقامة، قال: يمضي، قلت: رجل شك في الأذان والإقامة وقد كبر، قال: يمضي، قلت: رجل شك في التكبير وقد قرأ، قال: يمضي قلت: شك في القراءة وقد ركع، قال: يمضي، قلت: شك في الركوع وقد سجد، قال: يمضي على صلاته، ثم قال: يا زرارة إذا خرجت من شئ ثم دخلت في غيره فشكك ليس بشئ.[2]

    2. موثقه ابن ابی یعفور از امام صادق 7

وعن المفيد، عن أحمد بن محمد، عن أبيه، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد بن عيسى، عن أحمد بن محمد بن أبي نصر، عن عبد الكريم بن عمرو، عن عبد الله بن أبي يعفور، عن أبي عبد الله عليه السلام قال: إذا شككت في شئ من الوضوء وقد دخلت في غيره فليس شكك بشئ، إنما الشك إذا كنت في شئ لم تجزه.[3]

" ابی یعفور " از بزرگان اصحاب و ثقه و مورد اعتماد امام جعفر صادق 7 بوده و روایاتی نیز در مدحش وارد شده، ولی " عبدالکریم بن عمرو " در عین حال که ثقه است، ولی او را واقفی خبیث شمرده‌اند.

اشکال: ممکن است در مقام اشکال بر حکم به صحت در صورت اوّل، به عبارت محقق ره در شرائع تمسک شود که فرموده است: من لم يحصل عدد سعيه أعاده.[4]

پاسخ اشکال: فرمایش محقق ره بر شک در اثناء سعی حمل می‌شود، همانگونه که مرحوم صاحب جواهر آن را در کتاب " المهذب ابن فهد حلّی " نقل کرده و با آن موافقت نموده و در تفسیر این قول گفته است: مراد از عبارت " من لم يحصل عدد سعيه " این است که: انه شك فيه وهو في الأثناء ولم يكن بين السبعة فما زاد[5] .

اشکال: آنچه از " صحیحه سعید بن یسار " محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وعلي بن النعمان، عن سعيد بن يسار قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل متمتع سعى بين الصفا والمروة ستة أشواط، ثم رجع إلى منزله وهو يرى أنه قد فرغ منه، وقلم أظافيره وأحل ثم ذكر أنه سعى ستة أشواط، فقال لي يحفظ انه قد سعى ستة أشواط فإن كان يحفظ أنه قد سعى ستة أشواط فليعد وليتم شوطا وليرق دما، فقلت: دم ماذا؟ قال: بقرة، قال: وإن لم يكن حفظ أنه قد سعى ستة فليعد فليبتدئ السعي حتى يكمل سبعة أشواط ثم ليرق دم بقرة.[6] استفاده می‌شود: بطلان عمل سعی در صورت شک در نقیصه است، حتی چنین شکی اگر بعد از تقصیر، عارض شود؛ زیرا موضوع در این صحیحه، شک بعد از گرفتن ناخن‌هاست، و امام حافظ بودن نسبت به شش شوط را شرط صحت قرار داده است و در غیر این صورت، حکم به استیناف می‌کنند آنجا که فرمودند: فإن كان يحفظ أنه قد سعى ستة أشواط فليعد وليتم شوطا وليرق دما، فقلت: دم ماذا؟

قال: بقرة، قال: وإن لم يكن حفظ أنه قد سعى ستة فليعد فليبتدئ السعي حتى يكمل سبعة أشواط.

پاسخ اشکال: فرمایش امام 7: " وإن لم يكن حفظ أنه قد سعى ستة " در موردی است که علم به اصل نقصان، حاصل است ولی وقدار نقص، مشکوک است، در حالی که بحث فعلی ما در مورد شک در نقیصه است و به خاطر وجود فرق بین دو مورد، لازم بین صورتی که پس از تقصیر در نقصان تعداد اشواط شک شود و بین صورتی که پس از علم به اصل نقصان در مقدارِ آن، تردید شود، تفصیل قائل شده و در صورت اوّل، حکم به صحت و عدم اعتناء به شک می‌شود در حالی که مستفاد از این صحیحه، حکم به بطلان در صورت دوّم است.