درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /ادامه روایات دالّ بر نقصان سهوی سعی

سومین روایتی که برای اثبات قول مشهور در نقصان سهوی سعی، مبنی بر بناگذاری بر مقدار انجام داده شده مطلقاً، مورد استدلال قرار گرفته.

صحیحه سعید ابن یسار از امام صادق (علیه السلام) است:

محمد بن الحسن باسناده عن الحسين بن سعيد، عن صفوان بن يحيى، وعلي بن النعمان، عن سعيد بن يسار قال: قلت لأبي عبد الله عليه السلام: رجل متمتع سعى بين الصفا والمروة ستة أشواط، ثم رجع إلى منزله وهو يرى أنه قد فرغ منه، وقلم أظافيره وأحل ثم ذكر أنه سعى ستة أشواط، فقال لي يحفظ انه قد سعى ستة أشواط فإن كان يحفظ أنه قد سعى ستة أشواط فليعد وليتم شوطا وليرق دما، فقلت: دم ماذا؟ قال: بقرة، قال: وإن لم يكن حفظ أنه قد سعى ستة فليعد فليبتدئ السعي حتى يكمل سبعة أشواط ثم ليرق دم بقرة.[1]

این روایت بر قطع سعی پس از انجام شش شوط و برگشتن به محل سکونت دلالت می‌کند.

این استدلال نیز مواجه با اشکال است؛ زیرا استدلال به این روایت برای قول مشهور که تجاوز از نصف را معتبر نمی‌دانند، منوط به الغاء خصوصیت است، چرا که مورد این حدیث، تجاوز از نصف است: چون فرض این است که شش شوط را انجام داده و فقط یک شوط از سعی باقی مانده است، حال آنکه دلیلی بر الغاء خصوصیت مورد نداریم، خصوصاً که در روایات طواف و فتاوای فقهاء در سعی و طواف، تجاوز یا عدم تجاوز از نصف مؤثر است.

البته آنچه در ذیل حدیث وارد شده و امام (علیه السلام) فرموده است: وإن لم يكن حفظ أنه قد سعى ستة ظاهرش این است که عد اشواط را نمی‌داند.

بنابراین، حکم به استیناف و انجام مجدد سعی، علی‌القاعده است.

فاضل نراقی ره می‌فرماید: وإن نقص سهوا أتى بالنقيصة متى تذكّر... سواء كانت النقيصة أقلّ من النصف (او لا وفاقاً للمشهور). ایشان در استدلال بر چنین حکمی به اجماع و أخبار مستفیضه، تمسک کرده و می‌فرماید: كصحيحة ابن عمّار : « فإن سعى الرجل أقلّ من سبعة أشواط ثمَّ رجع إلى أهله فعليه أن يرجع ليسعى تمامه ، وليس عليه شي‌ء ، وإن كان لم يعلم ما نقص فعليه أن يسعى سبعا[2] » فقوله: أقل من سبهة أشواط، یشمل فالایتجاوز النصف.

اشکال فرمایش ایشان این است که: آنچه را ایشان به عنوان " صحیحه ابن عمار " ذکر کرده است، روایت نیست، بلکه عنوانی است که شیخ ره در تهذیب (التهذیب ج5ص175) آن را ذکر کرده و به روایت سعید ابن یسار، بر این عنوان، استدلال نموده است.

شاید آنچه موجب اشتباه فاضل نراقی ره شده، این است که چنین مطلبی در کتاب "الوافی" (ج8ص949-945) بصورت روایت آورده شده به این صورت که: التهذیب الحسین عن فضالة و صفوان عن ابن عمار عن ابی عبدالله (علیه السلام): فان سعی الرجل اقل من سعة اشواط... فعلیه ان یسعی سبعاً. و حال آنکه اثر چنین روایتی در کتاب شریف "وسائل الشیعه" به چشم نمی‌خورد.