درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /المسألة التاسعة

مسألة التاسعة: لو زاد فيه سهواً شوطاً أو أزيد صحّ سعيه، والأولى‌ قطعه من حيث تذكّر وإن لايبعد جواز تتميمه سبعاً. ولو نقصه وجب الإتمام أينما تذكّر، ولو رجع إلى‌ بلده وأمكنه الرجوع بلا مشقّة وجب، ولو لم يمكنه أو كان شاقّاً استناب. ولو أتى‌ ببعض الشوط الأوّل وسها ولم يأتِ بالسعي فالأحوط الاستئناف.[1]

همه فروعی که در این مسئله از سوی حضرت امام راحل عظیم الشأن ره مطرح شده‌اند، در ارتباط با زیادی سهوی سعی بین صفا و مروه است، ولی در تحریر الوسیله، حکم زیادی عمدی مورد تعرض واقع نشده است، در حالی که مرحوم شیخ حر عاملی ره باب 12 از ابواب سعی در ج 9 کتاب وسائل را به "زیادی عمدی سعی" إختصاص داده و در این باب، دو روایت را نقل فرموده، که روایت اوّل از زیادی عمدی انصراف دارد هر چند روایت دوّم با توجه به اطلاقی که دارد، زیادی عمدی را نیز شامل است، البته استدلال بر حکم زیادی عمدی سعی، اختصاص به این دو روایت ندارد و ادلّه آن را به زودی مورد بررسی قرار خواهیم داد.

با توجه به روشن بودنِ حکم "زیادی عمدی سعی" به طوری که تفصیلاً بیان خواهیم کرد، حضرت امام راحل ره از آن ذکری به میان نیاورده؛ چرا که وقتی عمداً بر أشواط طواف می‌أفزاید از نظر عقیدتی، تشریع نموده و دست به إختراع عمل جدیدی زده است، فلذا قصد قربت از وی متمشّی نمی‌شود، و روشن است که عمل عبادی مانند "سعی" بدون قصد قربت، اتیان شود حکم به بطلانش خواهد شد.

اقسام زیادی سعی و مقتضای قاعده اولیه:

از سه ناحیه می‌توان زیادی سعی را تقسیم نمود:

    1. زیادی سعی:

    • کمتر از یک شوط است.

    • یک شوط کامل است.

    • بیشتر از یک شوط است، ولی به 14 شوط (2تا7شوط) نرسیده است.

    • بیشتر از یک شوط است و به 14 شوط رسیده است.

    • بیشتر از یک شوط است و به 15 شوط رسیده است.

    2. زیادی سعی:

    • زیادی عمدی

    • زیادی سهوی

    3. زیادی سعی:

    • از آغاز سعی، اراده شده بود.

    • در اثنای سعی تصمیم به زیاد کردن گرفته است.

    • به هنگام سعی تصمیم به زیاد کردن گرفته است.

همانگونه که ملاحظه می‌شود، از ضرب اقسام 3 تقسیم در همدیگر (2×5×3) معلوم می‌شود که زیادی سعی به 30 صورت قابل تصور است.

مقتضای قاعده اولیه در اتمام این مورد (حتی در موارد سعی) حکم به بطلان است؛ زیرا تحدید سعی به 7 شوط، دلیل بر این است که عدد 7 به نحو "بشرط لا" نسبت به زیاده و نقیصه در عنوان عمل سعی، اخذ شده است که به یکی از دو صورت خواهد بود:

اخذ "بشرط لا" در عنوان:

    1. به گونه وصفیت برای اشواط هفت‌گانه است = در این صورت بازگشت "زیادی" به فقدان وصف خواهد بود.

    2. به گونه جزئیت برای سعی در نظر گرفته شده = در این صورت بازگشت "زیادی" به فقدان جزء خواهد بود.

مقتضای قاعده اولیه در هر صورت (فقدان وصف – فقدان جزء) حکم به بطلان (به دلیل عدم مطابقت مأتیٌ‌به با مأمورٌ‌به) خواهد بود، مگر اینکه دلیل خاصی بر حکم به صحت دلالت نماید که در این صورت تابع دلیل خواهیم بود.