درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /المسألة الثامنة

مسألة الثامنة: السعي عبادة تجب فيه ما يعتبر فيها؛ من القصد وخلوصه، وهو ركن، وحكم تركه عمداً أو سهواً حكم ترك الطواف كما مرّ.[1]

با توجه به اینکه سعی جزئی از حج یا عمره است، و غیر عبادت نمی‌تواند جزئی از عبادت واقع شود، لذا تردیدی در عبادیت سعی ندارد، بنابراین اموری مانند قصد قربت و خلوص از ریا و ... در آن معتبر است و از این روست که شهید اوّل ره در رابطه با آن می‌فرماید: و واجبها عشرة: أوّلها: النيّة، و يذكر فيها مميّزاته عن غيره على وجهه تقرّبا إلى اللّه، و يستديم حكمها إلى الفراغ.[2]

...وهو ركن، وحكم تركه عمداً أو سهواً حكم ترك الطواف كما مرّ.

همانگونه که امام خمینی ره در این فرع تصریح فرموده‌اند: سعی از ارکان حج و عمره است، همانگونه که طواف نیز رکن است، و در بحث طواف گفتیم که معنای رکن در بحث حج، غیر از معنائی است که در بحث صلاة گفته شده؛ زیرا رکن در نماز به جزء واجبی می‌گویند که ترک آن (خواه عمداً باشد و یا نسیاناً) موجب بطلان نماز می‌شود ولی مراد از " رکن " در حج، عبارت از جزئی از حج است که فقط، ترک عمدی آن موجب بطلان حج می‌شود، ولی اگر نسیاناً ترک شود، حکم به بطلان حج نمی‌شود، منتهی در صورت تمکّن باید خودش اقدام به اتیان کند و گرنه نائب می‌گیرد.

از اینجاست که اگر طواف یا سعی به نحو عمد ترک شوند و وقتشان سپری شود، حج یا عمره باطل می‌شود و امّا معنای وجوب در إجرای غیر رکنی، عبارت از وجوب شرعیِ اتیان به آن جزء است، بطوری که اگر عمداً ترک شود، چه بسا با کفاره جبران می‌شود، و حکم به بطلان همه عمل نمی‌شود.

رُکنیت سعی همانند طواف، بین فقهای شیعه اجماعی است، برای روشن شدن این مطلب به عبارت برخی ار فقهاء إشاره می‌کنیم:

سید ابن زهره ره می‌فرماید: السعي ركن من أركان الحج ، وهو على ضربين : سعي المتعة وسعي الحج[3] .

مرحوم ابن ادریس حلّی ره می‌فرماید: السعي بين الصفا و المروة، ركن من أركان الحجّ، فمن تركه، فلا حجّ له[4] .

شیخ طوسی ره می‌فرماید: السعي بين الصفا و المروة ركن، لا يتم الحج إلا به، فان تركه أو ترك بعضه و لو خطوة واحدة لم تحل له النساء حتى يأتي به ... و قال أبو حنيفة: واجب و ليس بركن، و هو بمنزلة المبيت بالمزدلفة، فإن تركه فعليه دم[5] .

همچنین می‌فرماید: السعي بين الصفا والمروة فريضة لا يجوز تركه. فمن تركه متعمدا، فلا حج له. ومن تركه ناسيا، كان عليه إعادة السعي لا غير.[6]

محقق ره می‌فرمایند: السعي ركن: من تركه عامدا، بطل حجه. ولو كان ناسيا، وجب عليه الإتيان به فإن خرج، عاد ليأتي به. فإن عذر عليه، استناب فيه.[7]

علامه ره می‌فرمایند: السعي واجب و ركن من أركان الحجّ و العمرة‌ يبطل الحجّ بالإخلال به عمدا، ذهب إليه علماؤنا أجمع، و به قالت عائشة، و عروة، و مالك ، و الشافعيّ ... و قال أبو حنيفة: هو واجب و ليس بركن إذا تركه وجب عليه دم[8] .