درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /فرع اوّل(از مسئله هفتم)/فرع سوم(از مسئله هفتم)

فرع دوّم: ... والأحوط عدم التأخير إلى‌ الليل... [1] .

هر چند حضرت امام راحل عظیم الشأن ره ترک عدم تأخیر و انجام در شب را احوط دانسته است ولی به نظر می‌رسد که چنین تأخیری جائز است، بطوری که تعدادی از فقهاء جواز چنین تأخیری را مورد اتّفاق دانسته‌اند، خواه این تأخیر به سبب عذری مانند، مریضی و پیری و ... باشد و یا به خاطر صِرف استراحت و سرحال شدن.

فاضل نراقی ره در این رابطه می‌فرمایند: ويجوز التأخير في يوم الطواف إلى آخره وإلى الليل قولا واحدا ، للأصل[2] .

صاحب جواهر ره می‌فرمایند: أما التأخير ولو الى آخر الليل كما أشرنا إليه سابقا فلا بأس به للأصل إن لم يكن ظاهر الإطلاق السابق ، هذا كله مع القدرة ، أما مع عدمها فلا إشكال في الجواز[3] .

امری که به عنوان دلیل بر جواز تأخیر سعی تا شب می‌توان إقامه نمود به قرار زیر است:

    1. قولی که مرحوم صدوق ره در آخر " صحیحه عبد الله بن سنان " نقل کرد که امام (علیه السلام) در روایت دیگر فرموده: « یُؤخره الی اللیل ».

    2. نقل فعل امام (علیه السلام) توسط " عبد الله بن سنان " به نقل از شیخ ره وارد شده: « و ربّما رأیته یُؤخره السعی الی اللیل ».

این فراز هر چند نقل فعل معصوم (علیهم السلام) است ولی به عنوان " سنت " از حجیت برخوردار است و ظاهر هم این است که این تأخیر به خاطر همان عذری که ذکرش گذشت، یعنی حرارت و نظیر آن؛ زیرا راوی این فعل را به دنبال ذکر حرارت، نقل کرده است.

    3. اطلاق " صحیحه محمد بن مسلم " از احدهما (علیهما السلام) بنابر نقل شیخ ره با سندی که در وسائل الشیعه ذکر شده است؛ اینکه امام (علیه السلام) در پاسخ سؤال از جواز تأخیر سعی، به نحو مطلق و بدون اینکه مقید به وقت خاصی کند، فرموده است: " نعم " ، فلذا معلوم می‌شود که حتی اگر طواف را در روز و سعی را در آخرین لحظات شب انجام دهد، اشکال پیدا نمی‌کند.

از آنچه گفتیم به خوبی روشن می‌شود که مستفاد از این وجوه سه‌گانه، جواز تأخیر سعی و انجام آن در شب است.

فرع سوم: ... ولايجوز التأخير إلى الغد بلا عذر[4] .

تأخیر انداختن سعی به روزِ بعد از انجام طواف و نماز، از نظر فقهای شیعه ممنوع است.

همانگونه که عبارت علامه ره در " تذکره ج8ص141"، که در فرع اوّل آوردیم، گویای این مطلب است.

امّا محقق ره در " شرائع " کلام مجملی آورده که ممکن است جواز تأخیر سعی تا فردا از آن کلام استفاده شود، آنجا که فرموده است: الخامسة: من طافَ، كان بالخيار في تأخير السعي إلى الغد، ثم لا يجوز مع القدرة.[5]

اگر غایت داخل در مغیّی باشد، در جواز تأخیر سعی تا فردا ظهور دارد و از تعبیر " ثم لاجور مع القدرة " استفاده می‌شود که با وجود قدرت بر انجام سعی، تأخیر از فردا جائز نیست.

شهید ره فرموده است: و لا يجوز تأخيرُ السعي عن يوم الطواف إلى الغد في المشهور إلّا لضرورة، فلو أَخَّره أَثُمَ و أجزأ، و قال المحقّق: يجوز تأخيره إلى الغد و لا يجوز عن الغد، و الأوّل‌ مرويّ[6] .