درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /طائفه دوّم روایت

طائفه دوّم: روایاتی که در موردی که بر عکس عمل کرده و سعی را به جای صفا از مروه شروع نموده:

روایاتی که در تصحیح عمل به نحوی که ترتیب حاصل شود، ظهور دارند، مثلاً در صورتی‌که از مروه آغاز نموده و در پایان شوط دوّم به مروه رسیده است، متوّجه شده که بر عکس عمل کرده، از شوط اوّل که از مروه به صفا رفته چشم پوشی کرده و شوطی را که از صفا به مروه رفته به عنوان شوط اوّل به حساب آورده و شوطهای هفت‌گانه را به پایان می‌رساند که در این فرض فقط شوط اوّل را نادیده می‌گیرد:

چنین تصحیحی از تشبیه مانحن فیه (برعکس عمل نمود سعی و آغاز آن از مروه) به وضوئی که با شستن دست راست آغاز نشود و از دست چپ شروع شده، فهمیده می‌شود. نظیر آنچه در روایاتی وارد شده، مثل:

    1. روایت إبن حمزه از امام صادق (علیه السلام)

وعن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن علي بن أبي حمزة قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل بدأ بالمروة قبل الصفا، قال: يعيد، ألا ترى أنه لو بدأ بشماله قبل يمينه في الوضوء أراد أن يعيد الوضوء.[1]

    2. روایت علیّ الصائغ از امام صادق (علیه السلام)

وعن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن إسماعيل بن مرار، عن يونس، عن علي الصائغ قال: سئل أبو عبد الله عليه السلام وأنا حاضر عن رجل بدأ بالمروة قبل الصفا، قال: يعيد، ألا ترى أنه لو بدأ بشماله قبل يمينه كان عليه أن يبدأ بيمينه، ثم يعيد على شماله.[2]

ظاهر این دو حدیث، لزوم إعاده به نحوی است که ترتیب حاصل شود و بر إعاده به نحو « عدم إعتنا به ما قبل » دلالتی ندارد؛ زیرا در مشبهٌ‌به (وضوء) نیز رعایت ترتیب، لازم است، همان‌گونه که در روایت دوّم به این نوع ترتیب، تصریح فرموده‌اند (كان عليه أن يبدأ بيمينه، ثم يعيد على شماله).

صاحب جواهر ره نیز در این زمینه فرموده است: ومقتضى التشبيه المزبور الاجتزاء بالاحتساب من الصفا إذا كان قد بدأ بالمروة ثم بالصفا ولا يحتاج إلى إعادة السعي بالصفا جديدا كما صرح به بعض الناس ، وإن كان هو أحوط ، بل ربما أمكن دعوى ظهور النصوص السابقة فيه[3] .

ممکن است د رمقام جمع بین دو إحتمال گفته شود: روایاتی دلالت کننده بر عدم إعتنا به أشواط انجام شده و اتیانِ سعی از اوّل بر إستحباب حمل شود و عمل کردن به نحوی که ترتیب مراعات شود، کافی است.

امّا به نظر می‌رسد که چنین جمعی بر خلاف ظاهر است؛ زیرا طائفه اوّل از روایات که بر إبطال قبل دلالت می‌کنند، ظهورشان قوی‌تر از روایات طائفه دوّم است که بر کفایت رعایت ترتیب دلالت دارند؛ برای اینکه دلالت طائفه دوّم بخاطر تشبیه سعی به وضوء است که در وضوء رعایت ترتیب با إعاده شستن دست چپ کفایت می‌کند و نیازی به إبطال و از سرگیری نیست. ولی ممکن است گفته شود که وجه شَبَه، خصوص لزوم حفظ ترتیب بین اشواط است، مگر اینکه روشن شود که وجه‌شَبَه، تشبیه سعی به وضوء در همه احکام حتّی در چگونگی چاره‌جوئی است نه فقط حفظ ترتیب بین أشواط.

از آنچه گفتیم روشن شد که فرمایش حضرت امام راحل ره در متن "عروه" مبنی بر حکم به بطلان سعی که بر عکس انجام داده شده و وجوب إعاده سعی، حتّی در صورتی‌که در أثناء سعی متذکّر شود، أقوی است.