درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/السعي /المسألة الاولی/فرع اوّل

القول في السعي‌

مسألة الاولی : يجب بعد ركعتي الطواف السعي بين الصفا والمروة، ويجب أن يكون سبعة أشواط؛ من الصفا إلى المروة شوط، ومنها إليه شوط آخر. ويجب البدأة بالصفا والختم بالمروة، ولو عكس بطل، وتجب الإعادة أينما تذكّر ولو بين السعي.[1]

اوّلین مسئله‌ای که در رابطه با سعی بین صفا و مروه از سوی حضرت امام راحل ره مطرح شده، مشتمل بر 4 فرع است، ولی مناسب است قبل از ورود در بحث و بررسی آن‌ها، اموری را که به عنوان بحث موضوعی هستند، مطرح کنیم:

    1. برای لفظ " سعی " در لغت‌نامه‌ها معانی مختلفی ذکر شده که شاید بتوان همه آن‌ها را بیان‌های گوناگون برای یک معنا قرار داد که عبارت از پیمودن فاصله بین دو کوه صفا و مروه برای امتثال فرمان پروردگار(قصد قربت).

    2. " صفا " بخشی از کوه " ابوقبیس " و چسبیده به آن و " مروه " بخشی از کوه " قُعَیقیان " و متصل به آن بوده‌اند، منتهی در توسعه‌های اَخیری در حرم صورت گرفته بین صفا و ابوقبیس فاصله‌ای به صورت گذرگاه ایجاد شده و ارتباط آن‌ها کاملاً قطع شده و کوه " قُعَیقیان " به کلّی برداشته شده و فضای کاملاً بازی پشت مروه ایجاد شده است.

    3. " مَسعی " که صیغه اسم مکان و به معنای " محل سعی " است، عبارت از فاصله بین دو کوه صفا و مروه است که وادیِ ابراهیم (علیه السلام) معروف است، و در تعدادی از روایات از قبیل « صحیحه معاویة بن عمّار » به بالا رفتن از کوهِ صفا دستور داده شده است.

محمد بن يعقوب، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد، عن الفضل، عن صفوان بن يحيى، وابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: فاصعد على الصفا حتى تنظر إلى البيت...[2]

    4. " مَسعی " پائین‌تر از دو کوه بوده بطوری که برای آسان شدن صعود به آن‌ها در زمان خلافت عباسیها پلّه‌هائی قرار داده شده، " أزرقی " که مورّخ است، می‌گوید: وَعَلَى الصَّفَا اثْنَتَا عَشْرَةَ دَرَجَةً مِنْ حِجَارَةٍ...وَعَلَى الْمَرْوَةِ خَمْسَ عَشْرَةَ دَرَجَةً... و در فاصله بین دو کوه می‌گوید: وَذَرْعُ مَا بَيْنَ الصَّفَا وَالْمَرْوَةِ سَبْعُمِائَةِ ذِرَاعٍ وَسِتَّةٌ وَسِتُّونَ ذِرَاعًا وَنِصْفٌ...[3] (5/766).

امّا آنچه که در مورد وضعیت فعلی مَسعی می‌توان گفت: این است که، چون دامنه دو کوه تراشیده و صاف شده، سنگ فرش است و پلّه‌ای وجود ندارد بلکه به صورت راهی که در دو طرف برای بالا رفتن از دو کوه، مقداری سربالائی دارد، درآورده شده است، بطوری‌که مسعی از طرف جنوب، "کوه صفا" و از طرف شمال "کوه مروه" است، قبلاً عرض آن حدود 20 متر بود که در توسعه‌های اخیر تقریباً به بیش از دوبرابر رسیده است و به صورت سالن سه طبقه‌ای است که ارتفاع طبقه زیر زمین حدود 4 متر و طبقه هم‌کف حدود 12 متر و طبقه بالا 9 متر است و به جای 18 دربی که برای ورود به آن از سمت شرق وجود داشته، دروازه‌ای بزرگ با پلّه برقی و معمولی قرار داده است.

فرع اوّل: يجب بعد ركعتي الطواف السعي بين الصفا والمروة...

وجوبِ سعی بین صفا و مروه، پس از طواف و نمازِ آن.

گفتار فقهاء در رابطه با حکم سعی، مختلف است، و برای روشن شدن اختلاف أنظار کافی است به فرمایش شیخ ره در "خلاف" و نیز علّامه ره در "منتهی"، توجّه شود، که در رابطه با "حکم سعی" 3 قول را نقل کرده‌اند:

    1. السعي واجب و ركن من أركان الحجّ و العمرة‌، يبطل الحجّ بالإخلال به عمدا، ذهب إليه علماؤنا أجمع، و به قالت عائشة، و عروة و مالك و الشافعيّ و أحمد في إحدى الروايتين[4] .

    2. و قال أبو حنيفة: هو واجب و ليس بركن إذا تركه وجب عليه دم . و هو مذهب الحسن البصريّ، و الثوريّ[5] .

    3. قال ابن مسعود و ابن عباس و أبي بن كعب: السعي سنة، و ليس بواجب[6] ،

حجة القائلین بأنّها سنة و لیس بواجب ظاهر الآیة، أعنی قوله تعالی: ﴿إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَةَ مِن شَعَآئِرِ اللّهِ فَمَنْ حَجَّ الْبَيْتَ أَوِ اعْتَمَرَ فَلاَ جُنَاحَ عَلَيْهِ أَن يَطَّوَّفَ بِهِمَا وَمَن تَطَوَّعَ خَيْرًا فَإِنَّ اللّهَ شَاكِرٌ عَلِيمٌ [7] ﴾ فانّ الآیة بصدد نفی الحرج عن الطواف بینهما و أین هو من الوجوب؛ لأنّ رفعُ الحرجِ دلیلٌ علی عدم الوجوب.