درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/صلاة الطواف /طائفه سوم روایتِ قول دوّم از فرع سومِ مسئله چهارم

طائفه سوم: روایاتی که مستفاد از آن‌ها این است که، اگر فراموش کردن نماز را در " أبطح " یا " منا " متزکّر شود، لازم است به مقام ابراهیم (علیه السلام) رجوع کند.

    1. صحیحه محمد بن مسلم که از أحدهما (علیهما السلام) نقل کرده است.

وبإسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان بن يحيى، عن العلاء، عن محمد بن مسلم، عن أحدهما عليهما السلام قال: سئل عن رجل طاف طواف الفريضة ولم يصل الركعتين حتى طاف بين الصفا والمروة، ثم طاف طواف النساء ولم يصل لذلك الطواف حتى ذكر وهو بالأبطح، قال: يرجع إلى المقام فيصلي ركعتين.[1]

روشن است که مراد از « يرجع إلى المقام فيصلي ركعتين » این است که برای هکدام از دو طواف ( طواف فریضه و طواف نساء ) دو رکعت نماز طواف بخواند، همانگونه که در "موثقه عبید" تصریح شوه است.

    2. موثقه عبید بن زراره، که همان سؤال وارد در صحیحه محمد بن مسلم از امام صادق (علیه السلام) پسیده شده و امام (علیه السلام) در پاسخ فرموده‌اند: « يرجع فيصلي عند المقام أربعا ».

ورواه الكليني، عن محمد بن يحيى، عن أحمد بن محمد، عن ابن فضال، عن ابن بكير، عن عبيد بن زرارة، عن أبي عبد الله عليه السلام في رجل طاف طواف الفريضة ولم يصل الركعتين حتى طاف بين الصفا والمروة ثم طاف طواف النساء فلم يصل الركعتين حتى ذكر بالأبطح يصلي أربع ركعات، قال: يرجع فيصلي عند المقام أربعا.[2]

    3. صحیحه أحمد بن عمر الحلّال

وعنه، عن أحمد بن عمر الحلال قال: سألت أبا الحسن عليه السلام عن رجل نسي أن يصلي ركعتي طواف الفريضة فلم يذكر حتى أتى منى، قال: يرجع إلى مقام إبراهيم فيصليهما[3] .

    4. خبر ابن مسکان

قال ابن مسكان: (وفي حديث آخر) إن كان جاوز ميقات أهل أرضه فليرجع وليصليهما فان الله تعالى يقول: " واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى ".أقول: هذا محمول على التعمد أو على الاستحباب.[4]

روشن است که وقتی با وجود تجاوز از میقاتِ منطقه سکونت، رجوع به نزد مقام جهت خواندن نماز طواف واجب باشد، رجوع به نزد مقام در صورتی‌که در منا یا سائر مناطق أطراف مکّه باشد، به طریق اولی واجب خواهد بود.

این طائفه نیز در حکم طائفه دوّم از روایات بوده و به صورت عدم وجود مشقّت در رجوع برمی‌گردد، همان‌کونه که در غیر از خبر "ابن مسکان" اینگونه است و امّا چه بسا خبر "ابن مسکان" از باب "قضیّةٌ فی واقعة" است و احتمالاً میقات هم منطقه‌ای از میقات‌های نزدیک مانند: « جعرانیه » یا « قرنُ المنازل » بوده که رجوع به نزد مقام با مشقّت عمراه نبوده است.

همانگونه که ملاحظه می‌شود، این سه طائفه از روایات که گذشت، مشتمل بر روایات قابل إعتماد بودند که به یاری یکدیگر آمده و همدیگر را تأیید و موجب إستحکام می‌شدند و بر قول مشهور ( ملاک وجوب یا عدم وجوب رجوع به نزد مقام، حرجی بودن یا نبودن رجوع است ) دلالت می‌کنند.