درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/صلاة الطواف /قول دوّم از فرع دوّمِ مسئله چهارمِ نماز طواف

قول دوّم: در این رابطه که مورد إختیار صدوق ره واقع شده، چنین مکلّفی رجوع به مقام و بین إتمام سعی و سپس خواندن نماز مخیّر است.

به نظر می‌رسد به دلیل زیاد بودن روایات و نیز جریان أصحاب بر أساس قول اوّل که قول مشهور است، این قول، قوی‌تر است.

ممکن است در مورد دلیل قول صدوق ره (حدیث دوّم باب) گفته شود که، در طریق صدوق ره به محمد بن مسلم الثقفی، شخصیتی به نام "علی بن احمد بن عبد الله البرقی" قرار گرفته است، در حالی که این پدر و پسر هر دو مهمل هستند، پس مستند این قول ضعیف است.

امّا به نظر ما، وقوع چنین شخصیتی در سلسله روایاتی که صدوق ره نقل فرموده است، موجب ضعف سند نمی‌شود؛ زیرا صدوق ره در کتاب شریف " من لایحضره الفقیه " به کتاب‌های مشهوری که إستناد آن‌ها به مؤلفینشان روشن بوده، إعتماد نموده و اگر هم در برخی موارد به ذکر سند پرداخته، صرفاً بر این است که حدیث را از صورت إرسال به صورت إسناد درآورد.( این مطلب عیناً در مقدمه این کتاب از سوی مرحوم صدوق ره آورده شده است.)

فرع سوم (از مسئله چهارم): ولو تذكّر بعد الأعمال المترتّبة عليها لا تجب إعادتها بعدها، ولو تذكّر في محلّ يشقّ عليه الرجوع إلى المسجد الحرام، صلّى‌ في مكانه ولو كان بلداً آخر، ولايجب الرجوع إلى الحرم ولو كان سهلًا[1] .

در صورتی که خواندن نماز طواف را بعد از طواف فراموش کند و بر این وجوب إتیان نماز طواف، عموم روایات باب دلالت می‌کند، منتهی محل إتیان این نماز طواف، محّل بحث واقع شده و دو قول مشهور در این رابطه وجود دارد ،که البته قول اوّل، مشهورتر است.

    1. وجوب رجوع به مقام، در صورت عدم مشقّت.

    2. چواز اتیان، در هر جا که متذکّر شده.

قول اوّل: همان‌گونه که گذشت، از نظر مشهور فقهاء، هرجا که متذکّر شود، لازم است در صورت عدم مشقّت به نزد مقام برگردد و نماز طواف را بجا آورد، و اگر رجوع مشقّت داشته باشد، هرجا متذکّر شد، در همان‌جا دو رکعت نماز طواف می‌خواند، خواه در مکّه باشد یا خارج از آن و خواه در حرم باشد یا خارج از آن.

برای روشن شدن جایگاه این قول، در گفتار علماء به برخی از تعبیرات فقهاء إشاره می‌کنیم:

شیخ ره می‌فرماید: فمن نسي هاتين الركعتين، او صلاهما في غير المقام، ثم ذكرهما، فليعد إلى المقام، فليصل فيه. ولا يجوز له أن يصلي في غيره.فإن خرج من مكة، وكان قد نسي ركعتى الطواف، وأمكنه الرجوع إليها، رجع وصلى عند المقام. وإن لم يمكنه الرجوع، صلى حيث ذكر، وليس عليه شئ.[2]

نظیر همین تعبیر از شیخ ره در مبسوط (ج1ص360) نیز آمده است.

محقق ره فرموده است: ولو نسيهما وجب عليه الرجوع. ولو شق، قضاهما حيث ذكره . ولو مات قضاهما الولي.[3]

علّامه ره در دو کتاب خود می‌فرماید: لو نسي ركعتي طواف الفريضة، رجع إلى المقام، وصلاهما فيه مع القدرة، فإن شق عليه الرجوع، صلى حيث ذكر[4] .