درس خارج فقه استاد سید محمد واعظ‌موسوی

موضوع: كتاب الحج/صلاة الطواف /ادامه فرع اول از مسئله سوم

مکان نمازطواف:

عناوینی که در مورد مکان نماز طواف در روایات و کلمات فقهاء وارد شده، سه عنوان عمده است:

    1. خلف المقام

    2. فی المقام

    3. عند المقام

البته در برخی از روایات عنوان « جعل المقام اماماً » نیز وارد شده که عنوان مستقلی به حساب نمی‌آید و به همان عنوان اوّل برمی‌گردد.

عنوان اوّل: لزوم اتیان نماز طواف در خلف مقام

چنین تعبیری در عبارات تعدادی از علماء اخذ شده، مثل اینکه ابن جنید ره فرموده است: ركعتا طواف الفريضة فريضة عقيبه خلف مقام إبراهيم (عليه السلام)[1] . و نیز شهید ره در روضة البهیة (ج2ص250) و مقدّس اردبیلی ره در مجمع الفائده (ج7ص87) و محدث بحرانی ره در الحدائق (ج16ص135) چنین تعبیری را بکار بردند.

در روایات فراوانی نیز، محل انجام طواف " خلف مقام ابراهیم (علیه السلام) " ذکر شده، که به 7 مورد اشاره می‌کنیم:

    1. صحیصه معاویة بن عمار از امام صادق (علیه السلام).

وعنه، عن أبيه، عن ابن أبي عمير، وعن محمد بن إسماعيل، عن الفضل بن شاذان، عن صفوان بن يحيى، وعن ابن أبي عمير، عن معاوية بن عمار قال: قال أبو عبد الله عليه السلام: إذا فرغت من طوافك فائت مقام إبراهيم عليه السلام فصل ركعتين، واجعله إماما، واقرء في الأولى منهما سورة التوحيد قل هو الله أحد، وفي الثانية قل يا أيها الكافرون، ثم تشهد واحمد الله واثن عليه، وصل على النبي صلى الله عليه وآله واسأله أن يتقبل منك الحديث[2] .

مفاد این حدیث به‌جا آوردن نماز طواف در پشت مقام ابراهیم (علیه السلام) است و از ظاهر این حدیث وجوب فهمیده می‌شود که البتّه منافاتی با اشتمال حدیث بر بعضی از مستحبّات ندارد؛ زیرا تا وقتی دلیلی بر خلاف ظاهر نباشد، ظهور دارای حجّیت است.

    2. مرسله صفوان که با واسطه از امام صادق (علیه السلام) روایت کرده.

محمد بن الحسن بإسناده عن موسى بن القاسم، عن صفوان بن يحيى، عمن حدثه، عن أبي عبد الله عليه السلام (في حديث) قال: ليس لأحد أن يصلى ركعتي طواف الفريضة إلا خلف المقام لقول الله عز وجل: " واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى " فان صليتها في غيره فعليك إعادة الصلاة.[3]

این روایت دلالت روشنی بر لزوم اتیان نماز طواف در پشت مقام ابراهیم (علیه السلام) دارد، هر چند دلالت آیه بر این مطلب از وضوح برخوردار نیست.

    3. خبر أبی عبدالله الأبزاری از امام صادق (علیه السلام).

وعنه، عن محمد بن سنان، عن عبد الله بن مسكان، عن أبي عبد الله الابزاري قال: سألت أبا عبد الله عليه السلام عن رجل نسي فصلى ركعتي طواف الفريضة في الحجر، قال: يعيدهما خلف المقام، لان الله تعالى يقول: " واتخذوا من مقام إبراهيم مصلى " عنى بذلك ركعتي طواف الفريضة. أقول: ويأتي ما يدل على ذلك[4] .