اصل يكصد و بيست و نهم

«رجعت» در لغت به معنى بازگشت است، و مقصود از آن در فرهنگ شيعه، بازگشت گروهى از امت اسلامى پس از ظهور حضرت مهدى ـ عجّل اللّه فرجه الشريف ـ و قبل از برپايى قيامت به دنياست. گواه روشن بر وجود رجعت، پيش از هرچيز قرآن كريم است كه در آيه 84 سوره نمل مى فرمايد:

(وَ يَومَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمّة فَوجاً مِمّنْ يُكذِّبُ بآياتِنا فَهُمْ يُوزَعُونَ)[1] و در آيه 87 مى فرمايد: (وَ يَومَ يُنْفَخُ فِي الصُورِ فَفَزِعَ مَنْ فِي السَّمواتِوَ مَنْ فِي الأَرض إِلاّ مَنْ شاءَ اللّهُ وَكُلٌّ أَتَوهُ داخِرينَ).[2]

چنانكه مى بينيم، آيات فوق از دو روز سخن گفته و «يوم» دوم را بر «يوم» نخست عطف نموده است.

افزون بر اين، در روز نخست، تنها از زنده شدن گروهى خاص سخن به ميان آورده و در روز دوم از مرگ همه انسانها ياد كرده است. از ملاحظه مجموع اين نكات درمى يابيم كه روز نخست غير از روز قيامت بوده و آن دو با هم فرق دارند.

مجدداً يادآور مى شويم آيه نخست از زنده شدن گروهى خاص ـ تكذيب كنندگان ـ سخن مى گويد، و چنين روزى طبعاً نمى تواند روز رستاخيز باشد. زيرا در آن روز همه انسانها پس از نفخ صور زنده مى شوند، چنانكه مى فرمايد:(إِنْ كلُّ مَنْ في السَّمواتِ والأَرضِ إِلاّ آتِى الرّحمنِ عبداً... وَكُلُّهُمْ آتيهِ يَومَ القِيامةِ فَرداً)(مريم/93و95): همه كسانى كه در آسمانها و زمين هستند با حال تسليم به محضر خداى مهربان در مى آيند... و همه آنان در روز قيامت تنها نزد او حاضر مى گردند. نيز در آيه ديگر در وصف قيامت مى فرمايد:

(وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادرْ مِنْهُمْ أَحَداً) (كهف/47): آنان را براى حساب گرد مى آوريم، و يك تن را هم رها نمى كنيم.

نتيجه اينكه، از مقايسه دو آيه سوره نمل و اختلاف آنها در مضمون، بايد گفت كه جهان در انتظار دو روز است كه در يكى تنها برخى از انسانها محشور مى شوند و در ديگرى همه انسانها. روايات شيعه، روز نخست را مربوط به پس از ظهور حضرت مهدى و قبل از رستاخيز مى داند.

آيه اى كه  با آن بر وقوع رجعت استدلال كرديم، هر چند در مورد رجعت گروه تبهكار است، ولى دايره رجعت فزون تر از اين گروه خاص مى باشد، زيرا گروهى از صالحان  را نيز در برمى گيرد، و روايات درباره بازگشت صالحان، فزون از حد است،و از طرف محققان كتاب هاى متعددى در مورد رجعت هر دو گروه نوشته شده است.و براى تفصيل به كتابهاى ويژه در رجعت مراجعه شود.

در هر حال بازگشت گروهى از صالحان و يا تبهكاران قبل از رستاخيز امر شگفت آورى نيست، زيرا در امتهاى پيشين نيز گروهى پس از مرگ بار ديگر زنده شده و پس از مدتى براى بار دوم درگذشته اند.[3]بازگشت گروهى به اين جهان نه مخالف حكم عقل است، و نه معارض با نقل؛ زيرا همان گونه كه يادآور شديم به صريح قرآن در امتهاى پيشين چنين واقعه اى رخ داده، واين خود بهترين گواه بر امكان آن است. و اين نيز كه برخى پنداشته اند رجعت با تناسخ يكسان است، تصورى كاملاً بى پايه است، زيرا تناسخ آن است كه نفس پس از مرگ بار ديگر حيات خويش را از نطفه آغاز كند و يا به بدن ديگرى تعلق بگيرد. حال آنكه در رجعت هيچيك از اين دو امر باطل وجود ندارد. حكم رجعت از اين جهت بسان زنده شدن مردگان در امتهاى پيشين، و معاد جسمانى در قيامت بوده و در حقيقت جلوه اى كوچكاز رستاخيز نهايى است كه در آن همه انسانها بدون استثناء زنده مى شوند.

بحث گسترده درباره رجعت و تفصيل جزئيات آن در كتب تفيسر، حديث و كلام شيعه آمده است. روايات شيعه در اين باره در حدّ تواتر بوده و بيش از سى محدث در فزون تر از پنجاه كتاب آن را نقل كرده اند.[4]

[1] . روزى كه از هر ملتى گروهى از آنان را كه آيات ما را تكذيب مى كردند زنده مى كنيم و آنان بازداشت مى شوند.

[2] . روزى كه در صور دميده شود، همه كسانى كه در آسمانها و زمين هستندـ مگر آن كس را كه خدا بخواهد ـ به شدت مى ترسند (از شدت ترس جان دهند آنگاه زنده شده) و همگان با ذلت نزد او حاضر مى شوند.

[3] . احياء گروهى از بنى اسرائيل، سوره بقره آيه هاى 55ـ56، احياء مقتول بنى اسرائيل به وسيله بقره موسى سوره بقره آيه هاى 72و 73، مرگ گروهى از مردم و زنده شدن آنها. بقره آيه 243. احياء عزير پس از صد سال، بقره آيه 259، احياء مردگان با اعجاز حضرت مسيح، سوره آل عمران آيه 49.

[4] . بحار الأنوار:53/136.