اصل چهل و ششم

عدل الهى در تكوين و تشريع و جزا تجليات گوناگونى دارد، كه ذيلاً به شرح هر يك مى پردازيم.

الفـ عدل تكوينى: خداوند به هر موجودى آنچه را كه شايستگى آن را دارد عطا مى كند، و هرگز استعدادها را در مقام افاضه وايجاد ناديده نمى گيرد. قرآن مى فرمايد:(رَبُّنا الّذي أعطى كلَّ شيء خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى) (طه/50) پروردگار ما كسى است كه نيازهاى وجودى هر چيزى را به او عطا كرده و او را هدايت مى كند.

ب ـ عدل تشريعى: خدا انسان را كه شايستگى كسب كمالات معنوى را دارد، با فرستادن پيامبران و تشريع قوانين دينى هدايت مى كند، و نيز انسان را به آنچه خارج از توان او است تكليف نمى كند. چنانكه مى فرمايد:

(إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُ بِالعَدْلِ وَ الإِحْسانِ وَ ايتاءِ ذِي القُرْبى وَيَنْهى عَنِ الفَحْشاءِ وَالمُنْكَرِ وَالْبَغْىِ يَعِظُكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ) (نحل/90): خدا به دادگرى و نيكى و دستگيرى از نزديكان فرمان مى دهد، و از فحشا وكار ناروا و ستم نهى مى كند، شما را پند مى دهد باشد كه متذكر شويد. از آنجا كه عدل و نيكى و دستگيرى از بستگان، مايه كمال انسان، و آن سه فعل ديگر مايه سقوط اوست، سه فعل نخست را واجب ساخته و از سه فعل اخير نهى كرده است.

همچنين درباره اينكه تكليف الهى فراتر از توان انسان نيست مى فرمايد:(لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاّوُسْعَها) ( مؤمنون/62): خدا هيچ انسانى را جز به مقدار توانش تكليف نمى كند.

جـ عدل جزايى: خدا هرگز به مؤمن و كافر، و نيكوكا ر و بدكار، از نظر پاداش و كيفر يكسان نمى نگرد، بلكه هر انسانى را مطابق استحقاق و شايستگى او، پاداش و كيفر مى دهد. بر همين اساس، تا تكاليف خود را از طريق پيامبران به انسانها ابلاغ نكند و به اصطلاح اتمام حجت ننمايد، هرگز آنها را مؤاخذه نمى كند، چنانكه مى فرمايد:

(وَما كُنّا مُعَذِّبينَ حتّى نَبْعَثَ رَسُولاً) (اسراء/15): تا پيامبرى را نفرستيم، هرگز عذاب نمى كنيم.

و نيز مى فرمايد: (وَ نَضَعُ المَوازِينَ القِسْطَلِيَومِ القِيامَةِ فَلا تُظلَمُ نَفسٌ شَيئاً) (انبياء/47): در روز رستاخيز ترازوهاى عدل را برپا مى داريم، پس به هيچكس كمترين ستمى نمى شود.