درس فقه معاصر استاد حسین صفدری

موضوع: فقه معاصر/فقه سیاست خارجی /ایات دشمن شناسی

حدیث خوانی

عن جعفر بن محمد صادق علیه‌السلام و قال عليه السّلام: لا يعدّ العاقل‌ عاقلا حتّى يستكمل ثلاثا: إعطاء الحقّ من نفسه على حال الرضا و الغضب، و أن يرضى للنّاس ما يرضى لنفسه، و استعمال الحلم عند العثرة.[1]

فرد عاقلی که بر اساس خرد و خردورزی امور خود را اداره می‌کند عاقل به حساب نمی‌آید مگر اینکه سه عنوان را در خود کامل کند یعنی ظهور و بروز عقل در این سه عنوان است: إعطاء الحقّ من نفسه على حال الرضا و الغضب، انسان عاقل در هر حالتی از این دو وضعیت یعنی رضا و غضب که حالت روحی انسان اند، باید حق را بیان کند، در چهارچوب حق حرکت کند، اگر در وقت خوشحالی حق را به زبان آورد حق را بیان کرد اما در حالت غضب حق را آنگونه که هست بیان نکرد و به اجرا در نیاورد این عاقل نیست فرد عاقل تر هر حالتی از خشم و غضب باید طرفدار حق باشد و حق را بیان کند و به حق پایبند باشد. دوم و أن يرضى للنّاس ما يرضى لنفسه، هرچیزی که برای خود می‌پسندد برای بقیه ی مردم هم بپسندد، نمی‌شود که خوبی ها فقط برای نفس او باشد و برای دیگران نباشد، انسان عاقل خوبی‌ها و برخورداری ها را برای همه می‌پسندد، استعمال الحلم عند العثرة، در سختی ها و تنگ دستی ها صبور باشد انسان صبور در هر حالتی خصوصاً در سختی و پریشانی با بردباری و صبوری خویش عقل خود را به نمایش می‌گذارد، این یک فرمول قاطع برای نشان دادن عقلِ عُقلا در عالم است، در هر حالتی طرفدار حق باشند، همه ی خوبی ها را برای غیر خود هم بپسندند و بردبار در چالش ها و مشکلات باشند.

خلاصه مباحث گذشته

در مباحث گذشته به استناد آیات کریمه ی قرآن، راهبرد های دشمن برای اعمال خصومت را خصوصاً در میدان سیاست برشمردیم، نکاتی را عرض کردیم، دشمن در مسیر خصومت و اعمال خصومت برای اضرار به جامعه‌ی اسلامی از ترفند های گوناگون و ابتکارات مختلفی استفاده می‌کند، قرآن کریم برخی از این ترفند ها را بیان کرده و به وضوح توضیح داده است و به جامعه ی اسلامی خصوصاً به کارگزاران نظام اسلامی و بالاخص به فعالان درون حوزه‌ی دیپلماتیک در این زمینه هشدار می‌دهد.

در جلسه ی قبل ذیل آیه ی و من الناس من یعجبک قوله، عرض کردیم راهبرد دشمن به کارگیری سخنان دلنشین یا مواضع مثبت است با اتخاذ مواضع مثبت سعی می‌کند خود را به کارگزار نظام اسلامی و دیپلمات های سیستم سیاست کشور نزدیک کند، در بسیاری از مناسبات دو یا چند جانبه می‌بینیم که دیپلمات های سایر کشور ها با اتخاذ یک موضع سعی می‌کنند ما را خام کنند که شیوه ی دشمن است، در سخن گفتن و موضع گیری با ما همراهی کنند ولی در گام های عملی شاهد هستیم که در جهت عکس منافع کشور اسلامی قدم برمی‌دارند این موضوع را در جلسه ی گذشته بحث کردیم.

عدم خیرخواهی دشمن

راهبرد های دیگری هم در دستور کار دشمن در عرصه های دیپلماتیک وجود دارد که به مناسبت هر آیه آن ها را بیان می‌کنیم

هفتمین آیه ای که به آن استناد می‌کنیم آیه‌ی صد و پنج و صد و شش سوره ی بقره است ﴿مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ مِنْ رَبِّكُمْ﴾، کفار چه اهل کتاب یا مشرکین تمایلی ندارند که از جانب خدا به شما خیری برسد، خیر و برکت مایه ی پیشرفت و ارتقای جامعه است، آن ها هرگز میلی ندارند که جامعه ی اسلامی برخوردار از خیر و پیشرفت باشد، بر اساس مضمون این آیه راهبرد دیگر دشمن ممانعت از وصول خیر و نیکی، خیر و برکت، پیشرفت و سعادت به جامعه است، دشمن در فضای فعالیت دیپلماتیک نه اینکه تمایلی به برخورداری جامعه ی اسلامی از برکات و پیشرفت و خیر ندارد بلکه ممکن است در جهت عکس این مسئله هم قدم بردارد زیرا مایل نیستند جامعه ی اسلامی جامعه‌ای توانمند، پیشرفته، برخوردار و اثرگذار باشد.

قرآن به این مسئله توجه می‌دهد که دشمنان خواه از اهل کتاب یا مشرکین هرگز برای شما خیرخواه نیستند، این را یک دیپلمات جامعه‌ و کشور اسلامی‌ باید آویزه‌ی گوشش کند که طرف مقابل و حریف اگر فرصت کند در کارزار و میدان جنگ می‌خواهد تکلیف ما را یک سره کند، اما چون در میدان کارزار نتوانسته برای خود و کشورش پیروزی ثبت کند، در فضای دیپلماتیک با رفتار نمایشی خیرخواهانه می‌خواهد خود را دوست و همراه جلوه دهد، دشمن خیرخواه نیست و دوستی او هم از سر خیرخواهی نیست لذا نباید در عرصه های دیپلماتیک انتظار رفتار خیر آفرین از آنان داشت، آن ها به دنبال تولید و ایجاد خیر برای جامعه ی اسلامی نیستند لذا نباید در برابر آنان ساده انگار بود و فریفته‌ی گفتار به ظاهر خیرخواهانه‌ی آن ها شد، یک دیپلمات باید در برابر دشمنانی که به دنبال اضرار و شر رساندن هستند، هشیار و هوشمند عمل کند وقتی در برابر آن می‌نشیند باید به دنبال شناخت شر و مفسده‌ای باشد که برای کشور اسلامی تدارک دیدند، او که در مقابل نشسته است گویا در میدان جنگ در برابر ما ایستاده است کسی که در میدان جنگ فریاد می‌کشد و شمشیر بالای سرش می‌چرخاند و هل من مبارز می‌گوید خیرخواه طرف مقابل نیست همان نظامی با شمشیرش امروز تبدیل به دیپلمات با قلمش شده است و نباید او را خیرخواه تلقی کرد یعنی رفتار خصمانه و طراحی در آنان وجود دارد و باید در آن جست و جو و تدقیق کرد نیت آنان را کنکاش کرد و دقیق شناخت، یک کارگزار موفق در سامانه ی سیاست خارجی اسلامی کسی است که از هوشمندی کامل برای شناخت این رویکرد های خصمانه بهره کافی برد و از لابه‌لای حرف های شیرین و گوش نوازی که مطرح می‌کنند این اهداف خصمانه را استخراج و ادراک کند، در حقیقت دیپلماتی که در مقابل نشسته است کلماتی را بیان می‌کند، دیپلمات خودی نباید فریفته ی آن سخنان شود باید ما بین السطور اهداف دشمن را تشخیص دهد مثلاً وقتی با زبان خیرخواهانه از ما می‌خواهند که رویکرد های کشور را در عرصه های تولید قدرت آفرین نظامی کاهش دهیم هرچند خیرخواهانه به زبان ‌آورند، اما باید بدانیم خیر ما را نمی‌خواهند این همه تلاشی که آنان در عرصه یFATF برای مهار قدرت موشکی کردند خیرخواهانه نیست، سطور و کلماتش ممکن است خیرخواهانه باشد اما مفهوم آن برای تخلیه ی قدرت نظام اسلامی است، یک دیپلمات باید حواسش جمع باشد در گفت و گو ها و توافقات هیچ موقع مغلوب این کلمات به ظاهر محبت آمیز و دوستانه نشود. مثلاً دشمن در بحث هسته ای تلاش کرده و می‌کند تا انباشت اورانیوم غنی شده‌ی با درصد بالای کشور را از ایران خارج کند، آن ها نمی‌گویند وجود اورانیوم غنی شده در ایران به ضرر ما است، خب وقتی اعتراف کنند به ضرر خودشان است معنایش این است که در جهت منافع ما است، این ها با الفاظ دلربایی پیشنهاد می‌دهند مثلا اورانیوم غنی شده را با نرخ بالایی خریداری کنند و تأکید می‌کنند شما نباید در این زمینه انباشت زیادی داشته باشید و تولید کنید، تولید فعلی شما هم با نرخ بالا می‌خریم، آن فردی که در این مسیر فعالیت دیپلماتیک دارد و گفت و گو می‌کند و می خواهد تصمیم سازی و اتخاذ تصمیم کند در برابر پیشنهاد خرید اورانیوم غنی شده نباید سطور را ببیند باید ما بین السطور را تشخیص دهد که این به معنای تخلیه ی ظرفیت ها و قدرت های نظام اسلامی است، هدف دشمن در این عرصه سود رسانی به یک کشور اسلامی‌ نیست با این ترفند در صدد تخلیه‌ی ظرفیت های قدرت آفرین کشور هستند، این مهم است که دستگاه سیاست خارجی مواظبت کند تا به وسیله‌ی خدعه دشمن غفلت زده نشود غفلت زدگی در برابر دشمن بزرگترین آسیبی است که از درون به جامعه‌ ی اسلامی وارد می‌شود اینکه دشمن در صدد جلوگیری از پیشرفت، توسعه و نزول خیر برای جمهوری اسلامی است این یک سخن است، اینکه ما در برابر دشمن در برابر کلمات به ظاهر دوستانه ی دشمن تسلیم شویم این یک مسئله ی بسیار مهم تری است، مقام معظم رهبری حفظه الله در این زمینه تأکید دارند که غفلت از دشمن افتخار ندارد برخی خیال می‌کنند اگر در برابر سخنان به ظاهر خیرخواهانه ی دشمن مغفول شدند این ها افتخار بزرگی کسب کردند، غفلت از دشمن افتخار ندارد و ناشی از حماقت ما است باید بدانیم دشمن، دشمن است بعضی ها اعتراض می‌کنند که آقا شما چرا دائما می‌گویید دشمن دشمن، خب اگر نگوییم یادمان می‌رود که دشمن داریم و در این صورت دشمن در غفلت ما می‌آید هر کار دلش خواست می‌کند پس باید هم دشمن و هم دشمنی های او را شناخت. به قول سعدی که شبیه این عبارت می‌گوید دشمن چون از همه ی کار فروماند، سلسله ی دوستی بجنباند، وقتی سلسله ی دوستی جنباند آنوقت کاری می‌کند که هیچ دشمنی نتواند آن را به سرانجام برساند یعنی در لباس دوستی خیرخواهی و توصیه به خیرات ضربه را وارد می‌کند. همه ی ما باید حواسمان به خدعه ی دشمن باشد. یا عبارتی دیگر که می‌فرمایند دشمنان بیکار نمی نشینند نقشه می‌کشند، هنر این است که نقشه و توطئه‌ی دشمن را، نقطه‌ای که آماج حمله ی دشمن است بشناسیم و برای مقابله با او و خنثی کردن کار دشمن طرح، انگیزه و فکر داشته باشیم. این فرمایش کاملا دقیق و منطبق با وضعیت فعلی جهان است که در غالب خیرخواهی، دوستی و ابراز همراهی به کشور های اسلامی‌ القا می‌کنند که شما چرا باید در عرصه های صنعت نظامی فعال باشید هر اسلحه که بخواهید ما به شما می‌دهیم، سلاح هایی که به کشور های عربی می‌فروشند پول کلانی که می‌گیرند این سلاح ها کنترلش در اختیار آنان است یعنی اگر اراده نکنند این سلاح ها قابل استفاده نیست آیا این خیرخواهی است!؟ دشمنی که سلاح را به شما می‌فروشد پول هنگفت می‌گیرد، اما در صورت لزوم نمی‌توانید در برابر او استفاده کنید این سلاح را در برابر استفاده از دشمن خودش برای شما شارژ می‌کند پس دشمن خیرخواه نیست این آیه ی شریفه ی قرآن که ﴿مَا يَوَدُّ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَلَا الْمُشْرِكِينَ أَنْ يُنَزَّلَ عَلَيْكُمْ مِنْ خَيْرٍ﴾ باید همواره آویزه گوش دیپلمات ها و عناصری که در حوزه‌های دیپلماتیک و عرصه های سیاست خارجی چه در بخش نظامی، دفاعی، سیاسی یا امنیتی فعالند باشد، دشمن خیرخواه ما نیست راهبرد دشمن این است که خیری به ما نرسد و جلوی خیر را بگیرد اما ممکن است به ظاهر هم کلمات گوش نوازی بگوید که ما را فریب دهد به مضمون آیه‌ای که در جلسه ی قبل بحث کردیم.

پس باید حواسمان باشد که دشمن چه در عرصه های نظامی یا دیپلماتیک خیرخواه ما نیست، مقام معظم رهبری یک عبارت دیگری هم دارند که مورد توجه است، می‌فرمایند یکی از نکاتی که بنده اصرار دارم تکرار کنم و نگذارم از ذهن کسی بیرون برود حضور دشمن و ترفند های دشمن است امیرالمومنین علیه السلام فرمود من نام لم ینم عنه، اگر شما در سنگر خوابتان برد، در سنگر مقابل شما ممکن است چشمی بیدار باشد و علیه شما فعالیت کند نباید خوابتان ببرد و مراقبت را فراموش کنید در همه ی امور چه اقتصادی، سیاسی، نظامی، غیر نظامی، دفاعی و ... مسئولان مخاطبان اول این سخن هستند دشمن مشغول دشمنی است کار های زیادی انجام می‌دهد منتها به فضل پروردگار ملت و مسئولان ایران آب دیده شده اند و این هم عباراتی که ایشان تأکید می‌کنند که دشمن در حال دشمنی است خیرخواه نیست هرچند الفاظ خیرخواهانه به کار ببرد به دنبال مقابله با خیرات کشور است این هم راهبرد دیگر بود.

غفلت از توانمندی ها

در آیه ی بعدی که آیه ی هشتمی است ما بحث می‌کنیم در سوره ی مبارکه ی نسا آیه ی صد و دوم می فرماید ﴿وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً﴾[2] ، دشمن تمایل دارد و بسیار حریص است که شما از سلاح و تجهیزات و هر چه در اختیار دارید غافل شوید چه اینکه اگر غافل شدید به شما هجوم واحده و دفعی خواهد آورد، اینکه دشمن در کمین است و از هجوم خودداری می‌کند بخاطر احساسی است که در وجودش تقویت شده است آن احساس می‌گوید جریان مقابل یعنی حکومت و حاکمیت اسلامی دارای توانمندی هایی است، وقتی متوجه سلاح و سایر توانمندی ها است نمی‌توان به آن هجوم آورد زمانی می‌تواند هجوم بیاورد و چیره شود که جامعه ی اسلامی، نظامیان، سیاسیون و اقتصادیون و هرکسی که در تماس و تعامل و تقابل با سایر قدرت هاست از توانمندی‌های خود غافل شود، در این صورت آن ها هجوم می‌آورند و در این هجوم غافل گیرانه حتما موفق می‌شوند.

در این آیه راهبرد دشمن برای استفاده از اصل غافل گیری را استفاده می‌کند، غافل گیری از اینکه جامعه و دیپلمات های اسلامی سرگرم موارد و چیز های دیگری شوند که از توانمندی‌های خود غافل بمانند و نتوانند به موقع از آن استفاده کنند، حتی غافل گیری ممکن است در اقامه ی نماز هم رخ دهد در این آیه به پیامبر اکرم و مسلمانان هشدار می‌دهد که حتی در هنگام اقامه ی نماز در برابر دشمن غافل نشوید و از سلاح یا ابزار قدرتی که برای بازدارندگی دشمن استفاده می‌کنید غافل نمانید، در شأن نزول این آیه آمده که در ماه شوال سال ششم هجری خالد ابن ولید مخزومی در رأس دویست سوار کار نظامی از مشرکان قریش برای جلوگیری از حرکت پیامبر اکرم به سوی مکه برای ادای مناسک حج از مکه خارج شدند به محل حدیبیه آمدند، در محل حدیبیه خیمه زدند و سنگر گرفتند و خود را پنهان کردند و آماده ی هجوم شدند، هنگام نماز شد پس از اینکه اذان نماز توسط بلال موذن پیامبر بلند شد و نماز برپا شد خالد بن ولید فرصت را مناسب دید که در میان نماز عصر به مسلمانان و پیامبر هجوم بیاورد و کار آنان را یک سره کند، با نزول این آیه و نزول امین وحی به پیامبر اکرم از این توطئه‌ خبر داده شد که ای پیامبر اگر خواستی به نماز بایستی یک عده از مسلمان ها با تو نماز بخوانند سلاح هایشان هم دم دست شان باشد اما در میانه ی نماز، نماز را از جماعت فرادی کنند پس از رکعت اول و ورود به رکعت دوم قیام کنند نماز را کامل کنند و به عقب بروند، جای نگهبانان بایستند، نگهبانان که تا این لحظه نگهبانی می‌دادند وارد نماز شوند و با توی پیامبر نماز کنند اسلحه و تجهیزات خود را کنار نگذارید زیرا دشمن مراقبت می‌کند و چشمانش باز است تا شما از سلاح خود غافل شوید، این آیه که ﴿وَدَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِكُمْ وَأَمْتِعَتِكُمْ فَيَمِيلُونَ عَلَيْكُمْ مَيْلَةً وَاحِدَةً﴾ در اینجا نازل شد یعنی وقت نماز خواندن هم مراقب کید دشمن باشید، مواظب باشید که میل و راهبرد دشمن استفاده از غفلت شما در هنگام نماز است، اگر از سلاح خود و ابزار قدرت و خود غافل شدید و اگر نتوانستید از این ابزار به موقع استفاده کنید، آن ها به پیروزی می‌رسند پس آیه تاکید دارد که دشمن به دنبال غافلگیری است این وقت مختص زمان جنگ نیست بلکه در هنگام مذاکره هم دشمن سعی می‌کند از اصل غافلگیری استفاده کند، در زمان جنگ این خدعه برای هجوم به نظامیان است، در زمان گفت و گو و صلح این خدعه برای غافلگیر کردن دیپلمات ها است. غفلت دیپلمات های کشور ممکن است زمینه ساز شبیه خون های کفار در عرصه های دیپلماتیک شود اینکه می‌گوید میلة واحده یعنی یک گام بردارند و خود را به اهداف نزدیک کنند این هجوم در عرصه های دیپلماتیک اینطور نیست که سلاح بردارند از آنطرف میز به این طرف میز تیم مذاکره‌کننده را از پای در بیاورند، بلکه آنان عقول و دانش و ادراکات مذاکره کننده را هدف قرار می‌دهند مثلا وجود موشک های نقطه زن دوربرد و پهپاد های کشور عامل قوت ما است، یک بار یک دیپلماتی با اتکا به توان موشکی و توان پهپادی کشور با طرف مقابل از موضع اقتدار سخن می‌گوید یک بار اینقدر هیاهو های مختلفی را پمپاژ می‌کنند که وجود موشک و پهپاد نقطه ضعف در مذاکره می‌شود مثل اینکاری که اخیراً کردند که ایران به روسیه در جنگ اوکراین مثلاً پهپاد داده است و اگر موشک بدهد که واویلا می‌شود که اینقدر این را تکرار می‌کنند و تکرار کردند که انگار جنایت بزرگی مطرح شده است، البته به نظر می‌آید بحث در اختیار گذاشتن پهپاد برای روسیه را آن ها بزرگ تر از حجم واقعی کردند تا با جنجال آفرینی از این نقطه عبور کنند، تا کشور اسلامی ما را تحت فشار قرار دهند که نتوانستند این کار را انجام دهند، بحث من در این عبارات این است که هیاهویی که در رابطه با توانمندی‌های کشور و تجهیزات نظامی کشور به راه می‌اندازند مثل موشک و پهپاد، هدفش این است که در مذاکرات، دیپلمات های ما را منفعل کنند این آیه می‌گوید از توانمندی و تجهیزات خود غافل نباشید، هشیاری دستگاه دیپلماسی و استفاده به موقع از ابزار قدرت و ابزار بازدارنده می‌تواند راهبرد دشمن را خنثی کند.