درس خارج اصول استاد سید صمصام الدین قوامی

موضوع: اصول فقه/علم الاجمالی /دوران بین الاقل و الاکثر/

اگر نمازگزار در قرائت سوره بعد از دخول در قنوت که جزئی مستحب است، شک نماید، مصداق شاک بعد از تجاوز از محل محسوب می‌شود که اتیان سوره بر او واجب نخواهد بود، بلکه اتیان به آن مانع از صحت نماز است؛ زیرا این زیادتی مبطل محسوب می‌شود. اگر مصداق آن نباشد، به عنوان جزء نماز خواندن سوره واجب می‌شود. لذا اتیان به سوره در این حالت، دائر بین مانعیت و جزئیت[1] خواهد شد.

در این حالت علم اجمالی حاصل می‌شود: یا به وجوب اتیان سوره یا به وجوب عدم آن. اصل برائت از طرف اول، معارض با اصل برائت در طرف دوم می‌شود. پس علم اجمالی منجز می‌شود و احتیاط را واجب می‌نماید. (به معنای وجوب اکمال نماز بدون تکرر سوره، سپس اعاده آن با سوره از نو). البته این در فرض سعه وقت است و الا اکتفا به اکمال نماز می‌کند به علت منجزیت علم اجمالی.

علم اجمالی سابق منجزیت ندارد؛ زیرا مکلف یا سوره را می‌آورد که احتمال موافقت و مخالفت هر دو هست و قطع به مخالفت پیدا نمی‌شود یا ترک می‌کند که در این حالت هم احتمال موافقت و مخالفت می‌رود و به مخالفت قطعیه منجر نمی‌شود که اگر منجر میشد، رکن چهارم علم اجمالی درست می‌شد و به منجزیت آن می‌رسید (طبق رکن چهارم منجزیت علم اجمالی)

ترک نماز توسط مکلف مایه مخالفت قطعیه است که جریان اصول در اطراف باعث این ترک می‌شود، پس منجزیت تحقق دارد.

ترک نماز ناشی از جریان اصل در اطراف نیست، نهایت تاثیر جریان اصل ترخیص در فعل و ترک سوره است، نه ترک اصل نماز. بلکه ترک نماز ناشی از ترک اجزاء معلوم الوجوب است. بله ممکن است که جریان اصول در مقام ما منجر به ترخیص در مخالفت قطعیه بشود و آن جایی است که جزء مشکوک، قربی باشد. یعنی قصد قربت در اتیان آن معتبر باشد؛ پس جریان اصل برائت از وجوب اتیان به سوره و وجوب عدم آن برای مکلف باعث جواز اتیان سوره بی‌قصد قربت می‌شود که موجب مخالفت قطعیه خواهد شد. پس بر فرض جزئیت سوره، عدم اتیان آن به قصد قربت تحقق می‌یابد. بر فرض مانعیت، عدم ترک آن تحقق می‌یابد و این یعنی مخالفت قطعیه.

شهید صدر در این جا هم برائتی شد با یک استدراک و استثناء که هیمنه احتیاط را به هم نمی‌زند.