درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: امر به معروف و نهی از منکر/ مصادیق امربه معروف/ نظر مرحوم خویی

بعد از این دو قسم صبر فرمایشی از امیرالمؤمنین نقل می شود که بدانید که صبر ظفر را از بین نمی برد. اگر شما در شرایطی صبر کردین از بین برنده ظفر و پیروزی نیست بلکه این دو با هم مرتبط و پیوسته هستند و اگر ظفری بخواهد نصیب شود لزوما باید در بستر صبر و بردباری پیروزی و نصرت حاصل شود. چیز تقریبا طبیعی هم هست یعنی در همه امور شما میتوانید این مطلب را پیاده کنید. اگر دانشجویی بخواهد توفیقات علمی بالایی داشته باشد این بدون صبر حاصل نمی شود. صبر او همین است که تحقیق و تحصیلش را جدی بگیرد یا مثلا اگر یک کاسب یا تاجر موفق بخواهد به تجارت و کسبش رونق دهد تا کارش رشد و تعالی داشته باشد بدون صبر نمیشود، یا کشاورز و .... همه اینها بسترشان صبر است؛ مقدمه و زمینه اش صبر است. کلامی از امام علی (ع) در قالب شعر آمده که: «انّی وجدتُ و فی الایام تجربتاً، للصبر عاقبةٌ محمودةُ الأثری»: «به تجربه برای من معلوم و دانسته شد که صبر عاقبت پسندیده ای دارد» گذشت روزگار برای من ثابت کرد (وجدانی شد این مطلب یعنی وجدان کردم)«یابیدم در روزگار تجربه ای را که برای صبر و بردباری عاقبتی است دارای اثر گوارا و حمیده»

تعابیر عجیب و غریبی در ارتباط صبر با ایمان داریم. تعبیری که فرموده: «الصبر من الایمان کالراس من الجسد»؛ جسد بدون سر را انسان چه می کند؟ دفنش می کند. اگر کسی ادعای ایمان بکند و صبر نداشته باشد مثل همان جسد بدون سر است. تشبیه عجیبی است لذا از خصوصیات مومن این است که صابر است. البته سخت است. و پاداش صابران هم بی حساب است اگر صبر نکنی آسیب هایش کم نیست و اگر هم صبر کنی، آثار و برکاتش فوق العاده فراوان است.

اینها را ایشان ذکر می کنند و ظاهرا اینها امور مهمه ای هستند که انسان باید با آنها انس بگیرد در زندگی با خانواده، فرزندش، دوستان. و باید صبور باشد.

در تعبیر دیگری از امیرالمؤمنین نقل شده که فرمودند: «صبر در مصیبت حَسَن، نیکو و زیبا است و احسن از آن، صبر از محارم الله است» گرفتاریهای دنیوی اینها مصادیق مصیبت هستند به مراتبی که برای آنها هست. مدتی است مثلا گرفتار مریضی خانواده اش است یا شدیدترش این است که عزیزش از دنیا برود مخصوصا اینکه جوان هم باشد.

بعد وارد بحث «عفت» می شوند؛ یکی از آن معروفها عفیف و پاکدامن بودن است برای مرد و زن. این هم فوق العاده حائز توجه است هم در روایات و هم در جنبه های تربیتی افراد و جامعه ما. می بیند بخشی از لغزش ها از همین قسم است که فرد عفیف الفرج نیست. این جهت اگر ضعیف شد اتفاقات ناگواری ممکن است بیفتند.

عبارت: (بحثهای اخلاقی و تربیتی است و مباحث علمی چندانی ندارد)

امام علی (ع): «لا یُعدِم الصبر الظفرَ و ان طالَ به الزمان»؛ «معدوم و نیست نمی کند صبر، ظفر را، اگر چه ممکن است دوران صبر طولانی باشد».

در بیان دیگر فرمودند: «و الصبرُ صبران: صبرٌ عند المصیبة حَسَنٌ جمیل و احسنُ من ذلک الصبر عند ما حرَّمَ الله تبارک و تعالی علیک»؛ «صبر دو نوع است: صبر هنگام مصیب که نیکو و زیباست و زیباتر و نیکوتر از این صبر، صبر در آنچیزی است که خداوند آن را بر تو حرام کرده است.»

از حضرت زینب (س) نقل می شود که فرمودند: «ما رایت الا جمیلا» که در حقیقت همان صبر در مصیبت بود که ایشان زیبایی را دیدند.

سابقا دیده بودم که روی پول پاکستانی ها نوشته بود: کسب روزی حلال عبادت است.

این کسب حلال فوق العاده مورد توجه است. اینکه فرد حواسش در پولی که کسب می کند باشد که حتما حلال باشد این خیلی عجیب است.

در تعبیری حضرت فرمودند: «عبادت ده دونگ است که نه دونگ آن در کسب حلال است و یک دونگش در سایر امور.» این همه واجبات داریم و کم هم نیستند اما توجه کنید که نه دهم آن در کسب حلال است که البته کسبش سخت هم هست.

از آن امور معروف، عفت است که بسیار مورد توجه است و بدین معنا واجب است. چون معروف دو مصداق داشت؛ یکی واجبات و دیگری مندوبات. اینهایی که مطرح می کنیم مصادیق واجب معروف هستند و باز هم از آن مصادیق مهم، اهمّ واجبات که از اهمیت فوق العاده ای همراه است را بیان می کنیم.

قال ابوجعفر(ع): «ما عبادةٌ افضل عندالله من عفةِ بطنٍ و فرجٍ»؛ «عبادتی برتر از این دو عبادت نداریم؛ عفیف البطن و عفیف الفرج باشد.»

در بیان دیگر از امام صادق (ع) صفاتی برای شیعه ذکر شد (ظاهرا قصه ای هم دارد که گویا عده ای مشغول گناهی مثل قمار بودند و کسی به آنها گفت رها کنید این کارها را و مال به باطل کسب نکنید و توجه به بندگی خدا داشته باشید. آنها گفتند: «ما شیعیان امام صادقیم.» در واقع با این پناهگاهی که برای خودشان ساخته بودند هر کاری می خواستند به راحتی انجام می دادند با امید به اینکه شیعه امام صادق هستند مورد شفاعت قرار خواهند گرفت و خیلی به آنها سخت گرفته نمی شود. این فرد ناهی دید حرفش در این جمع اثر نگذاشت نزد امام (ع) رفت و گفت برایم شبهه ای پیش آمده است؛ به گروهی برخورد کردم که مرتکب حرام بودند و آنها را نهی کردم، آنها بدین شکل پاسخ دادند که ما شیعیان امام صادق (ع) هستیم و مورد شفاعت قرار میگیریم. امام بسیار متاثر و ناراحت شدند از این سخن که برخی در مورد شیعه بودن اینطور فکر می کنند و رنگ ایشان تغییر کرده و فرمودند: «کَذِبوا والله لیسوا بمُوالٍ»؛ «والله قسم اینها دروغ می گویند اینها موالیان ما نیستند» و در ادامه فرمودند:) «انما شیعةُ جعفر مَن عَفَّ بطنُه و عَفَّ فَرجُه ...» حضرت شش صفت را ذکر فرمودند. این روایت در متن آورده شده است ملاحظه کنید:

در روایتی است که:

قال ابوعبدالله (ع): «انما شیعةُ جعفر مَن عَفَّ بطنُه و فَرجُه و اشتَدَّ جهادُهُ و عَمِلَ لخالِقِه و رجا ثوابَه و خافَ عقابَه، فاذا رایتَ فاولئک شیعةُ جعفر»؛ «کسی که عفیف البطن باشد، عفیف الفرج باشد(در بستر حرام جمع نشود)، خستگی ناپذیر از سعی و تلاشی که دارد باشد (در عرصه های مختلف و در زمینه هایی که می بیند صحبت از دین و دستورات الهی است ایشان حضور فعال دارد و در انجام واجبات محکم ایستاده است و در ترک محرمات مقاوم است)، کارش برای خدایش است نه برای مردم(در کاری که انجام می دهد نیت خدایی دارد خواه مردم او را تحسین کنند خواه نکنند، او خدا را در نظر دارد)، امید به ثواب و پاداش پروردگار دارد(با امید ثواب و اجر خداوند کارش را انجام میدهد)، و خوف از عقاب الهی هم دارد(خصوصیتی است که در جلسات قبل گفتیم که مومن همیشه بین خوف و رجاست اگر همواره بخواهد رجا را در خودش تقویت کند و به بعد خوف توجهی نداشته باشد، جریّ و جسور می شود به امید اینکه خداوند او را می بخشد، از آن طرف می افتد و اگر همه اش توجه به خوف داشته باشد که ناامید می شود و ناامیدی و یاس از رحمت واسعه ی خداوند متعال جایز نیست لذا بین خوف و رجاست)، اگر افرادی را با این صفات دیدی اینها شیعیان جعفر هستند. (آنهایی که گفتند که شیعه جعفر هستیم و قمار می کردند، دروغ می گویند آنها شیعه و موالیان ما نیستند بلکه تنها خود را به ما منتسب می کنند)

در معنای وسیعترش در مورد همه ائمه می توان این مطلب را بیان کرد. ائمه برای چه آمدند؟ وظیفه و جایگاه امام و حجت خدا در میان مردم این است که خلق الله را هدایت کنند به سمت خدا، اینها را نزدیک کنند به دستورات الهی، نه اینکه اینها (ائمه) پناهگاه شوند برای کسانی که می خواهند مخالفت با خدا بکنند نعوذ بالله که مثلا بگوییم چرا این کار را می کنی و بعد پناه ببرد به امام حسین (ع) و بگوید ما عزادار ایشانیم و این عنوان عزادار امام بودن بهانه ای شود که هر غلطی بخواهد بکند. این که نقض غرض است. اینها آمدند تا مصباح هدایت باشند به این جهت که مردم را به خدا نزدیک کنند نه اینکه کسی که می خواهد نافرمانی خدا کند، این را بهانه بیاورد که ما شیعه امام صادقیم؛ اینطور که نمی شود. «کونوا لنا زِینا و لاتکونوا علینا شِینا» شِین ما نباشید؛ اینها بسیار امور اساسی و جدی ای است. امور مهمه ای است که اگر شیعیان و دوستداران امام صادق (ع) با این لباس در جامعه ظاهر شوند، عفیف باشند. این خودش اثرات مثبت فراوانی دارد.

حالا شما خودتان تحقیق کنید ببینید مثلا بزهکاری ها، زشتی ها، و منکرات در جوامع شیعی بیشتر است یا در جوامع مسلمان غیر شیعی؟ جای بررسی دارد که جایی که شیعه هستند این آمار بیشتر است یا جاهاییکه مذهبشان شیعه نیست؟ اگر آمار نشان از این دهد که ابتلاء شیعیان به این مسائل ضد اخلاقی بیشتر است این مصیبت است این همان است که می گویند آمدند ولی درست نیامدند! حضرت از اینها می خواهند که درست در مسیر قرار بگیرید اگر باورتان (عقد بالقلبتان) درست است، جنبه عمل به جوارح هم تقویت قضیه و اساس مطلب و فرار از معاصی الهی و اجتناب از معصیة الله هم سبک زندگی شما باشد.

موارد از این دست بیشتر است که البته جنبه اخلاقی و تربیتی آنها قویتر است؛ مختارید در اینکه بخوانید و یا بروید در مباحث فقهی تمرکز کنید.