درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: امر به معروف و نهی از منکر/ مسائل نهی/ اقوال در جواهر

این مسئله محل اختلاف آقایان هست به اینکه آیا در انکار بالید زدن فاعل منکر جایز است به جهت اینکه این که از عمل قبیح که در حال انجام آن است دست بردارد یا زدن او جایز نیست؟

شاید در این مسئله چهار احتمال متصور باشد که از این احتمالاتی که گفته می شود سه احتمال قائل دارد یک احتمال در حد احتمال است تا بعد ببینیم قائل دارد یا نه در احتمال باقی است؟

    1. قول اول این باشد که زدن جایز نیست.

    2. قول دوم یجوز الضرب مطلقا.

    3. قول سوم یجوز الضرب مع اذن الحاکم، للحاکم یجوز ان یضرب.

    4. تقصیل هم این باشد که ضرب برای جلوگیری از منکر جایز هست یا نه؟ به یک معنا بستگی دارد به منکری که اتفاق می افتد، به شخصی که فاعل منکر است، به فردی که ناهی منکر است، به زمانی که نهی از منکر انجام می شود.

مثلا برای قول به تفصیل این طور عرض کنیم یک وقت منکری که در خارج اتفاق می افتد این که یک ادم فضول و شری به جان مظلومی افتاده که دارد او راکتک کاری می کند و او را می زند شما همین مراحل را که می گویید عمل کرده اید انکار بالقلب همراه با اخم، چشمهایتان را چرخاندید در آن فرد ایجاد ترس خواستید بکنید تا دست از ضرب و کتک کاری شخص مظلوم بردارد اما اثر نگذا شت ، لسانا با قول غلیظ نهی کرده اید تاثیر نگذاشت اگر در مرحله سوم داخل شوید موثر است و آن اینکه او را بزنید.

ظلمی که اتفاق می افتد از منکرات است و جلوی ظلم باید گرفته شود. یکی دیگر از ظلم هایی که دیده می شود و مصداق معصیت است تصرف در اموال عمومی و تصرف در اموال بیت المال است آسیب زدن به مال دیگران، به ناموس دیگران، به عرض و ابروی دیگران اینها منکرات نیست .به ما که می گویند نهی ازمنکر کنید این ها منکرات است جلوگیری از منکرات بسا به طور طبیعی لازمه اش همین ضرب باشد باید زدنی اتفاق بیفتد کسانی که می گویند نهی از منکر همراه ضرب نباید باشد یک وجه و دلیل کلامشان این است که ایذاء مسلمان حرام است و آنها نباید مورد آزار و اذیت قرار بگیرند و اینکه شما آنها را بزنید ایذاء اوست با منکری که انجام می دهد اذیت می کند نوعا منکرات همراه با ایذاء دیگران است فرض کنید خانمی که بی حجاب بیرون می رود دیگران را اذیت نمی کند؟ امام رضا علیه السلام حکمت و علت اینکه حجاب لازم است و بر زنان وقتی در مرآی و منظر عمومی ظاهر می شوند لازم است خودشان را حفظ کنند از نظر اجانب و نامحرمان بپوشانند نکته ای که حضرت اشاره می کند در علل شرایع برای چه حجاب کنند؟

ماه مبارک رمضان دختر خانمی راجع روزه سوال کرد حجابش نمره کمی می گرفت و بلکه نمره نمی گرفت مساله جواب دادم بعد گفتم شما که مقید به روزه گرفتن هستید جهت حجاب و پوشش را رعایت کنید گفت این برای من جا نیفتاده است،توجیه نیستم، گاهی می گویند آخوندها ازخودشان در می آورند یا به جهت بی اطلاعی همین عبارات را به زبان می آورند ما گفتیم گذشته از آیات قرآن که اشاره به این امر دارد یادم آمد از روایتی از امام رضا که به این مسئله اشاره کردم که خانم هایی که اینطور بیرون می آیند بدون شک و تردید دیگران را تحریک می کنند جوان هستند عزب هستند مسن تر ها تحریک می شوند چه برسد به جوانان که در عنفوان جوانی و اوج غرائز جنسی هستند . قبول دارید این هست یا نه؟ نمی تواند بگوید نه، حرف بنده شاید تاثیر داشت و از آن بعد پوشش را ملاحظه داشتند.

گاهی می گویند دیگران نگاه نکنند این حرف غلطی است وضع عمومی را طوری پیش ببریم سخت می شود برای آن کسی که بگوییم راه برود اما نگاه نکند؛ به چپ نگاه می کند از این افراد هستند به جلو نگاه می کند از این افرادند به بالا... از این افراد پر هستند یعنی چی نگاه نکنید شما با کار خود او را در مضیقه قرار می دهید او را اذیت میکنید مگر این کار جایز است؟ حالا اگر ما آمدیم گفتیم به خانمی که با این شرایط بیرون آمده با رعایت شرایط به کرات قول لین به او گفته شد، همه حرف ها به او گفته شده است، مرحله اول بود اجرا شده است. رساندن احکام دین به مردم با همان نُصح، بیان و قول لین بالاخره مطالب بیان شد به مرحله دوم آمد قول غلیظ هم به او گفته شد به تندی به هجو و منع، در مغازه ای که برای خرید می رود محل او ندهند. واکنش مومنین با او متفاوت باشد اینها خودش بی تردید از عوامل بازدارنده است. حس می کند اگر این طوری حرکت کند احساس پوچی می کند. یک دلیل که خانم ها اینطوری بیرون می آید برای این است که مورد توجه قرار گیرد فرض کنید مردم به گاو نگاه می کنند به این نه، یک طوری می شود.

مرحله ضرب فرا رسید تا جلو زشتی گرفته شود البته در شرایط فعلی گفته اند به عهده دولت بگذارید بالاخره لوازمی دارد که با نظم عمومی و انضباط اجتماعی تناسب ندارد هرج و مرج می شود. و همین دلیل که می گویند به اذن حاکم باشد نکته اش همین است. اما نفس ضرب برای جلوگیری چنین منکری باید به ادله حرمت ایذاء مومن تمسک کنید چون باعث آزار و اذیت افراد می شود.

در یک سری محرمات هست، مثلا تطفیف که الان در گوشه و کنار شنیده می شود او هم مال شخص را به طرف خودش می کشاند به جهت تضییع حق الناس هم با حق الهی مخالفت کرده است و حق الله را زیر پا می گذارد، حالا این شخص به جایی برسد که او را بزند زدن اتفاق افتد مثلا نفس زدن را بحث می کنیم اینکه در ضرب اذن حاکم باشد یا نه بعدا بحث می شود. خیلی از حرام هایی که در خارج اتفاق می افتد به نحو عام اذیت و تعدی دیگران است جلوی تعدی دیگران می خواهد گرفته شود لذا اگر جلوگیری ازمنکر منجر به ضرب فاعل منکر شود لایلومن الا نفسه ریشه در کار خودش دارد ما نگفته ابتدا به ساکن او را اذیت کنید وجهش همین هایی است که گفته می شود

بعید نیست ادله ای که به طور عام و مطلق وارد شده است از عمومات و اطلاقات ادله چنین استدلال می شود که امر به معروف یعنی وادار کردن شخص به معروف و نهی از منکر یعنی نهی شخص از منکر و این یک نوع وادار کردن است. برای انکار بالید سه معنا ذکر شده است. ظهور عرفی این کار بالید شاید همین انکار به وسیله ضرب باشد. شما زمان نزول روایات را بررسی کنید خود این در فهم مراد گوینده کلام تاثیر دارد. اگر این معنا از کلام فهمیده شود و این کلام از معصوم صادر شده است باید به متفاهم عرفی حمل شود، چرا دیگر معطل شویم که انکار بالید بالضرب جایز ام لا؟ اگر گفتیم جملات در این معنا ظهور دارد ظهور متبع است. و بعضی احتمالاتی که ذکر شد در مقابل ظهورات این روایات، احتمالات مذکوره کلام را از ظهور نمی اندازد. حالا احتمال ضعیفه ای باشد که انکار بالید که در ان زمان مصداقش زدن بوده معنای ذهنی بوده که برای بعضی افراد ایجاد شده است اما جمله ظهور در این معنا نداشته است به لحاظ ذهنیتی که داشته است.

بعضی وقت ها یک معنایی از کلمه در ذهن است با آنچه در عرف هست همخوانی ندارد کسی می گوید انکار بالید به معنای جلوگیری از معصیت االله بالضرب، این ریشه در آن مطلبی دارد که در ذهن شخص بوده است اما متفاهم عرفی این نیست یک احتمال این باشد که شما کلام را از این معنایی که برایش گفته می شود منصرف کنید این حرف یک احتمال ضعیفی است ما که ادعای ظهور کردیم نه ادعای نص؛ نص احتمال صددرصد است. ده درصد و بیست درصد با نص و تصریح منافات دارد.

ظاهر احتمال پنج درصد است و احتمال ضعیفه منافاتی با ظهور کلام ندارد. شما گفتید امر ظاهر در وجوب است از آن طرف احتمال ضعیف می دهیم که ندب باشد، احتمال ندب که احتمال ضعیفه و مرجوح است به آن اعتنا نمی شود.

گفته بودند کلماتی که از ائمه رسیده است در مقام تشریع اصل وجوب امر به معروف و نهی از منکر است یا در مقام بیان ذکر مراتب امر به معروف است در صدد بیان این جهت نیست که به چه وسیله ای جلوی منکر گرفته شود از این جهت متکلم در مقام بیان نیست که بعد بگوییم تمسک به اطلاق کنیم که ضرب جایز است.

عرض می شود با ورود امام به ریزکار به یک معنا، بعید نیست که از آن استفاده می شود که از این جهت هم حضرت در صدد بیان هستند یکی می گوید بالقلب ،یکی می گوید بالسان و یکی می گوید بالضرب و هر کدام هم مصادیقی دارد، می خواهد بگوید از این ابزار شما استفاده کنید با توجه به این امر به معروف و نهی از منکر به معنای حمل به معروف و منع از منکر معنا کرده است نتیجه می شود که شما وظیفه دارید جلوی او را بگیرید و قبلا گفتیم اینها یعنی انکار بالقلب، انکار بالسان و انکار بالید خصوصیت و موضوعیتی ندارد شما به طریق دیگر اگر می توانید جلوی منکر را بگیرید و منکر عظیم است از همان طریق استفاده می کنید همان کار را بکنید نه بالقلب ،نه بالسان باشد، نه بالید.

یک بنده خدایی رفیقی دارد هر وقت می آمد ننشسته سیگارش روشن می شود و خانه دود می گرفت و با خانمش دعوایش می کرد. وقتی ایشان را به مهمان خانه می بردیم و دو نفر دیگر با ایشان باشد پنج ساعت که می نشست سیگار نمی کشید، با همین کار از منکر جلوگیری کرد این نه بالضرب، نه بالسان ،نه بالقلب است این راهکار های معمول و متعارف جلوگیری از منکر است.

البته بعضی فرمودند امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط جایگاه بلندی برای شخص است که خداوند برای فردی که می خواهد با تارک معروف و عامل منکر برخورد کند این جایگاه را به او داده است، این یک شانی است یک مرتبتی است. امر کردن و نهی کردن تا اینجا به او اجازه دادند اگر با تقاضا بتواند جلوی منکر را بگیرد مثلا بگوید خواهش می کنم اینکار را نکنید بعید است کسی بگوید تقاضا کردن جایز نیست. چرا که منظور جلوگیری از منکر است ، تا این مقدار هست که خداوند جایگاه منزلتی برای امر و ناهی قرار داده است تا این مقدار اشکال ندارد و در این نکته ای هست.

والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته