درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: امر به معروف و نهی از منکر/ مسائل نهی لسانی/ نظر مرحوم امام

توقف دفع منکر بر توسل به ظالم در کتاب تحریر الوسیله

متن تحریر: مسألة 9 - لو توقف دفع منكر أو إقامة معروف على التوسل بالظالم ليدفعه عن المعصية جاز، بل وجب مع الأمن عن تعديه مما هو مقتضى التكليف، ووجب على الظالم الإجابة، بل الدفع واجب على الظالم كغيره ووجبت عليه مراعاة ما وجبت مراعاته على غيره من الانكار بالأيسر ثم الأيسر.

اگر دفع منکر یا اقامه معروف انجام نشود مگر با توسل به ظالم تا جلوی معصیت گرفته شود جایز است که ظالم را وسیله برای جلوگیری از حرام قرار دهد. ( مثلا منکر بزرگی است که باعث خراب شدن محله می شود و حرف خودش تاثیری ندارد و انسانی در محله وجود دارد که بقیه از او حساب برده و می ترسند) چون مهم این است که معصیت واقع نشود به این شرط که:

ظالم در برخورد با فاعل منکر ظلم نکند مگر اینکه ظلم اخف از منکر باشد.فسادی که دارد اتفاق می افتد اگر ادامه پیدا کند باعث کشتار می شود و اگر این ظالم وارد کار شود فقط چند سیلی نابه جا بزند اما جلوی ظلم بزرگتر گرفته می شود جایز است

گفته شده یکی از بزرگان (ظاهراً مرحوم بروجردی) برای رفتن به جایی منتظر دُرُشکه هستند ولی درآن زمان توجهی به علما نمی‌شده و ایشان خیلی منتظر شدند ولی هچ درشکه‌ای ایشان را سوار نکرد تا اینکه یکی از افراد بزن بهادر آن زمان تهران درشکه‌ای را برای انتقال مرحوم بروجردی می گیرند.

واقعاً بعضی از اوقات چنین افرادی ولو ظالم به کار اسلام می‌آیند.

جلوگیری از منکر به وسیله شخص ظالم جایز است البته باید این را ملاحظه کرد تبعات بدتری نداشته باشد مثلا ظالم با این توجه شخص عالم به خود برای کارهای بد خود توجیه و تایید عالم را نیاورد.

حال می‌گویند جایز است چنین توسلی صورت گیرد بل وجب بلکه واجب است.

«مع الامن عن تعدیه»؛ از آنچه تکلیف اقتضا دارد تعدی نداشته باشد یعنی بدون تعدی باشد و عواقبی به دنبال نداشته باشد. برخورد های شخص به اندازه ای که برای از بین بردن منکر لازم است باشد. یعنی همان که گفتیم سبب ظلم به شخص نشود چون خود این ظلم باز معصیت است. مثلاً ماشین آتش بزند یا خانه را بر سر آن‌ها خراب کند. و دیگر اینکه باعث تأیید ظالم نگردد.

«وجب على الظالم الإجابة»؛ یعنی وظیفه ظالم اینست که او هم اجابت کند چون نهی از منکر بر او هم واجب است چون قبلاً هم گفتیم کسی که نهی از منکر می‌کند لازم نیست که لزوماً خودش هم تارک منکر باشد.

و اگر به این وظیفه خود عمل نکند و اجابت نکند دو تا گناه کرده یکی انجام ظلم و دیگری ترک نهی از منکری که بر او واجب بوده.

«بل الدفع واجب على الظالم كغيره»؛ یعنی بر ظالم واجب است بدون اینکه شما از او درخواست کنید دفع منکر کند چون بر او هم مثل دیگران که ظالم نیستند نهی از منکر واجب است.

«و وجبت عليه مراعاة ما وجبت مراعاته على غيره»؛ یعنی باید ظالم در نهی از منکر باید از ایسر کمک بگیرد. گاهی به صرف رفتن ظالم به مکان منکر ترک منکر صورت می‌کند پس همین کافی است.