درس خارج فقه استاد سید مهدی نقیبی

موضوع: امر به معروف و نهی از منکر/ مسائل انکار به قلب/ نظر مرحوم امام

در مواجه با ارتکاب حرام اینکه زید حرامی را مرتکب شد در مرعی و منظر عموم و شما هم از فعل حرامی که از او سر زد آگاه شدید در واکنش به منکری که انجام شد سه حالت متصور است:

    1. انسان راضی است به گناهی که او انجام داده است

در مسئله رضای به گناه، آقایان می‌فرمایند: رضا به گناه حرام است مثلاً خانمی بدون حجاب زده بیرون و شخص دیگر راضی است که او این فعل حرامی که انجام می‌شود او هم مرتکب حرام شده منتهی حرامی که انجام می‌دهد قلبی است یعنی شخص به اعضا و جوراح مرتکب حرام می‌شود و دیگران که راضی‌اند ارتکاب به حرامشان قلبی است. یکسری گناهان مربوط به قلب است مثل سوء ظن که حرام است ولو سوء ظن را ابراز نکند. مثلاً اگر شخصی به خدا بدبین باشد و در رزاقیت خدا در قلبش شک دارد این گناه قلبی است و دیل آن اینست که: الراضی بفعل قوم فهو منه؛ کسی که راضی به فعل قومی است او از آن‌هاست.

    2. از فعل او ناراحت است در درون می‌سوزد. دغدغه دارد.

سوال: آیا واجب است از درون بر تحقق فعل حرام فی الخارج ناراحت باشد؛ یعنی علاوه بر اینکه حق ندارد راضی باشد باید از تحقق حرام در خارج کراهت قلبی داشته باشد؟

جواب: بعید نیست بگوییم کراهت قلبی نیز واجب است باید در درون خود از حرامی که در خارج انجام می‌شود ناراحت باشد.

وجوب کراهت داشتن

رضای به فعل حرام، حرام است و کراهت داشتن نسبت به ارتکاب حرام واجب. چرا این حرف را می‌زنیم؟

دلیل:

روایاتی که امام با این تعبیر می‌فرمودند: حرام را در دلتان و قلبتان مبغوض بدارید. لذا حد وسط نداریم. بگوییم برای من فرقی نمی کند نه راضیم به فعلش، نه ناراحتی دارم بلکه بر او ل5ازم است نسبت به گناهی که انجام می‌شود در درون ناراحت و کراهت داشته باشد.

البته مخفی نماند رضا و کراهت تا این مقدار امر به معروف و نهی از منکر نیست بلکه نقطه ایمان است یعنی شخص مؤمن کمتر چیزی که در او هست این است که از وقوع فعل حرام در خارج ناراحت است و کراهت دارد و از تحقق واجبات میان مردم مسرور است اما اگر کسی بگوید برای من فرقی نمی‌کند مردم روزه بگیرند یا خیر نقطه ایمان او مشکل دارد.

عدم رضایت به ارتکاب حرام در خارج توسط دیگران و کراهت نسبت به وقوع حرام در خارج نسبت به فعل دیگران، لزومش به نحو مطلق است و منوط به شرط نیست. مطلقا واجب است کراهت داشته باشد.

مراحل امر به معروف و نهی از منکر دارای شرایطی بود از جمله این که احتمال تاثیر وجود داشته باشد و مفسده بزرگتری بر آن مترتب نشود مثلاً ترس از جان در ترک مجلس غنایی که همه مست هستند؛ اما برای کراهت قلبی شرطی وجود ندارد و به نحو مطلق واجب است.

سؤال: آیا کشف منکر بر انسان لازم است یا می‌توان بی‌تفاوت بود؟

پاسخ: بحث امر به معروف و نهی از منکر مربوط به جایی است که منکر به صورت علنی انجام می‌شود. (درجمع غیبت می‌کند، تهمت می‌زند این‌ها منکر علنی‌اند)

مورد حمل بر صحت جایی است که فعلی در خارج صادر شود و وجه آن برای ما معلوم نباشد که علی نحو حرام است یا علی نحو اباحه و مشکوک است. استثناء اصل حمل بر صحت جایی است که ارتباطات غالب افراد جامعه به نحو غیر صحیح و نامشروع است در این گونه موارد نمی‌توان کار ها را حمل بر صحت کرد.

نهی از منکر جایی است که فاعل، در مرئی و منظر دیگران مرتکب عمل حرامی شود و علم هم دارد به این که عمل وی حرام است در این صورت برای ما وظیفه امر به معروف و نهی از منکر ایجاد می‌شود؛ اما در جایی که فاعل منکر نداند عملی که انجام می‌دهد حرام است و مرتکب حرام شد این داخل در بحث ارشاد جاهل است.

متن تحریر: (مسألة 7): یَحرم الرضا بفعل المنکر وترک المعروف،بل لا یَبعد وجوب ‌ ‌کراهتهما قلباً،و هی غیر الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر.‌

حرام ست که انسان به فعل منکر توسط دیگران راضی باشد (به این بیان که دیگری مرتکب منکری شود و وی راضی باشد که او این کار را بکند و چیزی نگوید یعنی به زبان چیزی نمی گوید ولی در قلبش رضایت دارد البته با این مطلب اشتباه نشود که خودش دوست دارد منکر را انجام دهد)

لا یبعد: بعید نیست و اقرب آن است که بگوییم واجب است کراهت این دو (کراهت فعل منکر و ترک معروف) در قلب. و البته واضح است که این مرحله غیر از امر به معروف و نهی از منکر است زیرا امر به معروف و نهی از منکر همراه با مظهر و مبرزی است.

تعبیر «لایبعد» از این جهت است که مطلب محل اختلاف و قیل و قال است.

متن تحریر: (مسألة 8): لا یشترط حرمة الرضا ووجوب الکراهة بشرط، بل یحرم ذلک ‌و تجب ذاک مطلقاً.‌

(در این جا وجوب کراهت را در ردیف حرمت رضا می‌آورد.)

حرام است رضای قلبی به حرام و واجب است کراهت داشتن نسبت به حرام‌هایی که در خارج اتفاق می‌افتد و این مشروط به شرط نیست و این نقطه ایمان است و ارتباطی به امر به معروف و نهی از منکر ندارد که ببینی آیا شرایط را دارد یا خیر.