موضوع: الحقوق المانعة عن نقل الملک/بیع الوقف /الاقوال فی جواز بیع الوقف

متن کتاب: إذا عرفت أنّ مقتضى العمومات فی الوقف عدم جواز البیع، فاعلم أنّ لأصحابنا فی الخروج عن عموم المنع (2) فی الجملة (3) أقوالًا:

أحدها عدم الخروج عنه (2) أصلًا (4) و هو الظاهر من كلام الحلّی (5) حیث قال فی السرائر بعد نقل كلام المفید قدّس سرّه: «و الذی یقتضیه مذهبنا أنّه بعد وقفه و تقبیضه (6) لا یجوز الرجوع فیه (7)، و لا تغییره (7) عن وجوهه (7) و سُبُله (7) (8)، و لا بیعه (7)، سواء كان بیعه (7) أدرّ (9) علیهم (10) أم لا،

    1. مرحوم مصنّف پس از بیان قاعده عدم جواز بیع وقف، با این عبارت در صدد بیان اقوال موجود در موارد مخالفت با این قاعده بر می آیند.

    2. ای عن عموم المنع عن بیع الوقف.

    3. ای فی بعض الموارد.

    4. ای فلا یجوز بیع الوقف مطلقاً.

    5. ای ابن ادریس الحلّی رحمه الله.

    6. زیرا قبض، شرط در صحّت وقف می باشد.

    7. ای الوقف.

    8. ای وجوه الوقف و سبله الذی تعیّن الواقف اوّلاً للانتفاع عن الوقف؛ مثلاً اگر در ابتدا خانه خود را برای طلّاب وقف کرده باشد نمی تواند وقف خود را تغییر داده و آن را برای فقرا وقف نماید.

    9. ای اکثر منفعةً.

    10. ای علی الموقوف علیهم.

متن کتاب: و سواء خرب الوقف و لا یوجد من یراعیه (1) (2) بعمارة من سلطان و غیره (3)، أو یحصل (4) بحیث لا یجدی (1) نفعاً، أم لا (5)».

قال الشهید رحمه اللّٰه بعد نقل أقوال المجوّزین (6): «و ابن إدریس سدَّ الباب (7)، و هو (8) نادر (9) مع قوّته (8) (10)».

و قد ادّعى (11) فی السرائر عدم الخلاف (12) فی المؤبَّد (13)، قال: «إنّ الخلاف الذی حكیناه بین أصحابنا إنّما هو إذا كان الوقف على قوم مخصوصین و لیس فیه (1) شرط یقتضی رجوعه (1) إلى غیرهم (14)،

    1. ای الوقف.

    2. ای یحفظه و یراقبه.

    3. ای و غیر سلطان.

    4. ای أو يحصل من يراعيه بعمارة و لكن لا يجدی نفعا‌.

    5. ای ام لم یکن الوقف مخروباً.

    6. ای المجوّزین لبیع الوقف فی الجملة و فی بعض الموارد.

    7. ای باب جواز بیع الوقف.

    8. ای سدّ باب جواز بیع الوقف و القول بمنع بیع الوقف مطلقاً».

    9. ای نادرٌ من یقول به.

    10. ای و ان کان قویّاً.

    11. مرحوم مصنّف از این قسمت در مقام تحریر محلّ نزاع بر می آیند و می فرمایند اگرچه مرحوم ابن ادریس حلّی محلّ نزاع را منحصر در وقف غیر مؤبّد می دانند، ولی با بررسی اقوال روشن می شود محلّ نزاع اختصاصی به وقف غیر مؤبّد نداشته و شامل مطلق وقف اعمّ از مؤبّد و غیر مؤبّد می گردد.

    12. ای عدم الخلاف فی عدم جواز بیع الوقف.

    13. ای الوقف المؤبّد و هو الوقف الذی انشأ الواقف، استمراره الی یوم القیامة.

    14. ای غیر ذلک القوم المخصوصین.

متن کتاب: و أمّا إذا كان الوقف على قوم (1) و مِن بعدهم (2) على غیرهم (2) و كان الواقف قد اشترط رجوعه (3) إلى غیره (4) إلى أن یرث اللّٰه الأرض، لم یجز بیعه (3) على وجهٍ بغیر خلاف بین أصحابنا»، انتهى.

و فیه (5) نظر یظهر ممّا سیأتی من ظهور أقوال كثیرٍ من المجوّزین (6) فی المؤبّد (7).

و حكی المنع (8) مطلقاً (9) عن الإسكافی و فخر الإسلام أیضاً (10) إلّا فی آلات الموقوف و أجزائه (11) التی انحصر طریق الانتفاع بها (12) فی البیع (13)؛

قال الإسكافی فیما حكى عنه فی المختلف: «إنّ الموقوف رقیقاً (14) أو غیره (15) لو بلغ حاله (16) إلى زوال ما سبّله (17) من منفعته،

    1. ای قومٍ مخصوصین.

    2. ای من بعد ذلک القول المخصوصین.

    3. ای الوقف.

    4. ای غیر ذلک القوم المخصوصین.

    5. ای فیما یدّعیه الحلّی رحمه الله من عدم الخلاف فی عدم جواز بیع الوقف المؤبّد.

    6. ای المجوّزین لبیع الوقف فی الجملة.

    7. ای الوقف المؤبّد و هو الوقف الذی انشأ الواقف، استمراره الی یوم القیامة.

    8. ای المنع عن بیع الوقف.

    9. ای و لو خرب و لم یُنتَفَعُ بها.

    10. ای کالحلّی.

    11. ای اجزاء الموقوف.

    12. ای بتلک الآلات و الاجزاء.

    13. مثل فرش های کهنه و مندرس و یا آجری که پس از خراب شدن موقوفه با زلزله باقی مانده است که قابل استفاده و انتفاع نبوده و تنها راه انتفاع از آنها، فروش آنها و تبدیل به آلات و اجزاء نو می باشد.

    14. ای عبداً و امةً کان.

    15. ای غیر رقیقٍ.

    16. ای الموقوف.

    17. ای سَبَّلَه الواقف.

متن کتاب: فلا بأس ببیعه (1) و إبدال مكانه (1) بثمنه (1) إن أمكن (2)، أو صرفه (3) فیما كان یصرف إلیه منفعته (1)، أو ردّ ثمنه (4) على منافع ما بقی من أصل ما حبس (5) معه (6) إذا كان‌ فی ذلك صلاح (7)»، انتهى.

و قال فخر الدین فی الإیضاح فی شرح قول والده قدّس سرّهما: «و لو (8) خَلِقَ (9) حصیر المسجد و خرج عن الانتفاع به أو انكسر الجذع (10) بحیث لا ینتفع به (11) فی غیر الإحراق، فالأقرب جواز بیعه»، قال (12) بعد احتمال المنع (13) بعموم النصّ فی المنع (14): «و الأصحّ عندی جواز بیعه (15) و صرف ثمنه (16) فی المماثل إن أمكن (17)، و إلّا ففی غیره (18)»، انتهى.

و نسبة المنع (19) إلیهما (20) على الإطلاق لا بدّ أن تُبنى على خروج مثل هذا (21) عن محلّ الخلاف، و سیظهر هذا (2) من عبارة الحلبی فی الكافی أیضاً، فلاحظ (23).

    1. ای الوقف.

    2. به اینکه به واسطه ثمن موقوف، عین دیگری را خریداری نموده و در جهت غرض واقف، وقف نماید.

    3. ای صرف ثمن الموقوف.

    4. ای ثمن الموقوف.

    5. ای وُقِفَ.

    6. ای مع الموقوف الذی بلغ حاله الی زوال ما سبّله من منفعته.

    7. مثل اینکه واقف، دو مغازه را با همدیگر وقف کرده باشد و یکی از این دو مغازه خراب شده باشد و یا قابل انتفاع نباشد که مغازه مخروبه یا غیر قابل انتفاع، فروخته شده و ثمن آن در راستای انتفاع به منافعی که واقف مغازه دیگر را برای آن منافع وقف نموده است، هزینه شود مثل اینکه اگر مغازه دیگر نیاز به تجهیز یا تعمیر دارد، ثمن مغازه فروخته شده در تجهیز یا تعمیر مغازه دیگر هزینه گردد.

    8. عبارت «و لو خلق الخ»، مقول قول والد مرحوم فخر الدین یعنی مرحوم علّامه حلّی در کتاب قواعد الاحکام می باشد.

    9. یعنی کهنه و پوسیده شود.

    10. «جِذع» به شاخه درخت خرما گفته می شود و در اینجا مراد، شاخه درخت خرمایی است که از آن مثلاً برای پوشانیدن سقف موقوفه استفاده شده است.

    11. ای بذلک الجذع.

    12. ای فخر المحقّقین فی الایضاح.

    13. ای المنع عن بیع الوقف مطلقاً حتّی فی مثل الحصیر الخَلِق و الجذع المکسور.

    14. ای بعموم النصّ فی المنع عن بیع الوقف فی جمیع الموارد.

    15. ای جواز بیع الوقف الذی خرج عن الانتفاع بیه مثل الحصیر الخَلِق و الجذع المکسور.

    16. ای ثمن الوقف المبیع.

    17. ای ان امکن صرف ثمن الوقف المبیع، فی شراء مماثله.

    18. ای و ان لا یمکن صرف ثمن الوقف المبیع، فی شراء مماثله، فالاصحّ عندی جواز بیعه و صرف ثمنه فی غیر مماثله.

    19. ای المنع عن بیع الوقف.

    20. ای الی الاسکاف و فخر المحقّقین رحمهما الله.

    21. ای الوقف الذی خرج عن الانتفاع به مثل الحصیر الخَلِق و الجذع المکسور.

    22. ای کون الوقف الذی خرج عن الانتفاع به مثل الحصیر الخَلِق و الجذع المکسور خارجاً عن محلّ النزاع و کون القول بمنع بیع الوقف مطلقاً بمعنی منع بیعه الّا فیه مثل هذه الموارد.

    23. ظاهر این عبارت آن است که مرحوم مصنّف قصد دارند عبارت حلبی را به زودی در ادامه بیان نمایند، ولی عبارت ایشان را نقل ننموده اند[1] .