موضوع: شرائط العوضین/الحقوق المانعة عن نقل الملک /بیع الوقف

متن کتاب: مسألة: لا یجوز بیع الوقف إجماعاً محقّقاً فی الجملة (1) و محكیاً (2) و لعموم (3) قوله علیه السلام: «الوقوف على حسب ما یوقفها (4) أهلها(4)».

و روایة (5) أبی علی بن راشد قال: «سألت أبا الحسن علیه السلام، قلت: جعلت فداك، إنّی اشتریت أرضاً إلى جنب ضیعتی، فلمّا عمّرتها خُبِّرت أنّها وقف. فقال: لا یجوز شراء الوقف، و لا تدخل الغلّة فی ملكك، ادفعها (6) إلى مَن أُوقِفَت (7) علیه. قلت: لا أعرف لها (7) ربّاً. قال: تصدّق بغلّتها (7)».

و ما ورد (8) من حكایة وقف أمیر المؤمنین علیه السلام و غیره من الأئمّة صلوات اللّٰه علیهم أجمعین مثل ما عن ربعی بن عبد اللّٰه عن أبی عبد اللّٰه علیه السلام فی صورة وقف أمیر المؤمنین علیه السلام: «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم، هذا ما تصدّق به علی بن أبی طالب و هو حی سوی، تصدّق بداره التی فی بنی زُریق، صدقةً لا تباع و لا توهب حتّى یرثها (9) اللّٰه الذی یرث السماوات و الأرض، و أسكن فلاناً هذه الصدقة ما عاش و عاش عقبه (10)،

    1. ای بالنسبة الی بعض موارد الوقف.

    2. ای بالنسبة الی کلّ موارد الوقف.

    3. عبارت «و لعموم قوله الخ»، عطف بر «اجماعاً» می باشد و از آنجا که معطوفٌ علیه یعنی «اجماعاً»، مفعولٌ له بوده و دلالت بر تعلیل دارد، در معطوف نیز لام علّت تکرار شده تا به لحاظ مفهومی با معطوفٌ علیه مطابقت داشته باشد.

    4. ای الوقوف.

    5. عبارت «و روایة ابی علی بن الراشد الخ»، عطف بر «عموم قوله علیه السلام الخ» می باشد ای: «و لروایة ابی علی بن راشد الخ».

    6. ای الغلّة.

    7. ای الارض.

    8. عبارت «و ما ورد من حکایة الخ»، عطف بر «عموم قوله علیه السلام الخ» می باشد ای: «و لما ورد من حکایة الخ».

    9. ای تلک الدار.

    10. ای نسله.

متن کتاب: فإذا انقرضوا (1) فهی (2) لذوی الحاجة من المسلمین ...» الخبر. فإنّ الظاهر من الوصف (3) كونها (4) صفة لنوع الصدقة (5) لا لشخصها (6)، و یبعد كونها (4) شرطاً خارجاً عن النوع (7) مأخوذاً فی الشخص (8)، مع أنّ سیاق الاشتراط یقتضی تأخّره (9) عن ركن العقد أعنی الموقوف علیهم، خصوصاً مع كونه (9) اشتراطاً علیهم (10) (11)، مع أنّه (12) لو جاز البیع (13) فی بعض الأحیان، كان اشتراط عدمه (14) على الإطلاق فاسداً، بل مفسداً (15)؛

    1. ای عقب فلان.

    2. ای تلک الدار.

    3. مراد از وصف، مفعول مطلق نوعی یعنی «صدقةً لا تباع و لا توهب حتّی یرثها الله الذی یرث السماء و الارض» است که در مقام توصیف فعل ذکر می گردد.

    4. ای الوصف.

    5. فیشمل جمیع الاوقاف، فلا یجوز البیع فی مطلق الوقف، لا خصوص وقف امیر المؤمنین (ع).

    6. ای لا لشخص صدقة امیر المؤمنین (ع) حتّی لا یشمل سائر الاوقاف.

    7. ای نوع الوقف.

    8. ای شخص وقف امیر المؤمنین (ع).

    9. ای الشرط.

    10. ای علی الموقوف علیهم.

    11. زیرا فروش و یا هبه مال موقوف اگر اتّفاق بیافتد، از جانب مستحقّین وقف یعنی موقوفٌ علیهم خواهد بود.

    12. عبارت «مع انّه لو جاز البیع الخ»، استدلال سوّم مرحوم مصنّف برای اثبات شرط نبودن وصف عدم جاز بیع برای خصوص وقف امیر المؤمنین (ع) در این روایت می باشد؛ حاصل این استدلال آن است که اگر این وصف، شرط خصوص وقف امیر المؤمنین (ع) باشد، اطلاق آن موجب می شود شرط خلاف شرع بوده و از طرفی خود فاسد باشد و از طرف دیگر، مشروط یعنی وقف را نیز فاسد نماید؛ در نتیجه برای اینکه این اشکال لازم نیاید چاره ای نیست جز آنکه گفته شود این وصف، وصف نوع وقف می باشد نه شرط برای شخص وقف امیر المؤمنین (ع).

    13. ای بیع الوقف.

    14. ای عدم بیع الوقف.

    15. اذا قلنا بکون الشرط الفاسد مُفسِداً للمشروط.

متن کتاب: لمخالفته (1) (2) للمشروع من جواز بیعه (3) فی بعض‌ الموارد كدفع الفساد بین الموقوف علیهم أو رفعه (4)، أو طروء الحاجة (5)، أو صیرورته (6) ممّا لا ینتفع به أصلًا.

    1. ای الشرط.

    2. عبارت «لمخالفته للمشروع»، تعلیل برای عبارت: «لو جاز الببیع فی بعض الاحیان، کان اشتراط عدمه علی الاطلاق فاسداً» می باشد.

    3. ای بیع الوقف.

    4. ای رفع الفساد بین الموقوف علیهم.

    5. مثل اینکه عین موقوفه بر سر راه اتوبانی قرار گرفته باشد که احداث آن به مصلحت جمیع مسلمین می باشد.

    6. ای العین الموقوفة.