موضوع: تنبیهات المعاطاة/الامر الثامن: هل المعاطاة تتحقّق بالقول الغیر الجامع للشرائط کما تتحقّق بالفعل؟ /اعتبار تقدیم الایجاب علی القبول

متن کتاب: مسألة فی شرطیة الترتیب بین الإیجاب و القبول (1)

الأشهر كما قیل، لزوم تقدیم الإیجاب على القبول و به (2) صرّح فی الخلاف و الوسیلة و السرائر و التذكرة كما عن الإیضاح (3) و جامع المقاصد؛ و لعلّه (4) للأصل (5) بعد حمل آیة وجوب الوفاء (6) على العقود المتعارفة (7)، كإطلاق «البیع» و «التجارة» (8) فی الكتاب و السنّة.

    1. اگرچه سیاق بحث تا کنون در باره امور مربوط به عقد بیع بود، ولی با توجّه به امثله ای که مرحوم مصنّف در آینده بیان می فرمایند روشن می شود مراد ایشان از ایجاب و قبول در این مسأله، خصوص ایجاب و قبول عقد بیع نبوده و شامل ایجاب و قبول همه عقود می گردد.

    2. ای بلزوم تقدیم الایجاب علی القبول.

    3. ای کما حُکِیَ لزوم تقدیم الایجاب علی القبول عن الایضاح.

    4. ای لعلّ لزوم تقدیم الایجاب علی القبول.

    5. ای استصحاب عدم النقل.

    6. ای «أوفوا بالعقود».

    7. به اینکه گفته شود مراد از «العقود» در آیه شریفه «أوفوا بالعقود»، عقود متعارفه می باشد و متعارف در عقد بیع، تقدیم ایجاب بر قبول می باشد، لذا این آیه شریفه شامل بیعی که غیر متعارف بوده و در آن، قبول بر ایجاب مقدّم شده باشد نمی شود، در نتیجه شکّ می شود آیا این عقد، صحیح بوده و موجب نقل مال می شود یا خیر؟ استصحاب عدم نقل دلالت بر عدم صحّت این عقد و بالتالی دلالت بر اشتراط تقدیم ایجاب بر قبول در عقد بیع می نماید.

    8. ای کحمل اطلاق «احلّ الله البیع» و «الّا عن تکون تجارةً عن تراض» علی البیع و التجارة المتعارفة و هو ما اذا تقدّم ایجابه علی قبوله، فلا یشمل ما اذا تقدّم قبول البیع علی ایجابه، فیجری استصحاب عدم النقل و لذا یحکم بوجوب تقدیم ایجاب البیع و التجارة علی قبوله.

متن کتاب: و زاد بعضهم (1) أنّ القبول فرع الإیجاب، فلا یتقدّم علیه و أنّه (2) تابع له (3)، فلا یصحّ تقدّمه (2) علیه (4).

و حكى فی غایة المراد عن الخلاف، الإجماع علیه (5) و (6) لیس فی الخلاف فی هذه المسألة (7) إلّا أنّ البیع مع تقدیم الإیجاب، متّفقٌ علیه فیؤخذ به (8)، فراجع (9).

خلافاً للشیخ فی المبسوط فی باب النكاح (10)، و إن وافق الخلاف فی البیع (11) إلّا أنّه (12) عدل عنه (13) فی باب النكاح (14)، بل ظاهر كلامه (15) عدم الخلاف فی صحّته (16) بین الإمامیة،

    1. ای ای زاد بعضهم فی مقام الاستدلال علی وجوب تقدیم ایجاب البیع علی قبوله.

    2. ای القبول.

    3. ای للایجاب.

    4. ای علی الایجاب.

    5. ای علی تقدیم الایجاب علی القبول.

    6. این واو، واو حالیّه می باشد ای «و الحال انّه لیس فی الخلاف الخ».

    7. ای فی مسألة تقدیم الایجاب علی القبول.

    8. یعنی مرحوم شیخ طوسی در خلاف صرفاً فرموده اند که اتّفاق وجود دارد بر اینکه بیع با تقدیم ایجاب، صحیح می باشد، ولی آنگونه که در غایة المراد از ایشان نقل شده نفرموده اند اتّفاق وجود دارد بر اینکه بیع با تقدیم قبول، صحیح نمی باشد.

    9. ای فراجع کتاب الخلاف لیظهر لک الحق.

    10. زیرا ایشان در کتاب مبسوط خود در باب نکاح، بر خلاف کتاب خلاف خود قائل به جواز تقدیم قبول بر ایجاب در بیع شده اند.

    11. ای و ان وافق الشیخ رحمه الله فی المبسوط، کتابَ الخلاف فی باب البیع، فقال بلزوم تقدیم ایجاب البیع علی قبوله.

    12. ای الشیخ رحمه الله فی المبسوط.

    13. ای عدل عن القول بلزوم تقدیم الایجاب البیع علی قبوله.

    14. ای فذهب فی باب النکاح الی جواز تقدیم قبول البیع علی ایجابه.

    15. ای ظاهر کلام الشیخ رحمه الله فی المبسوط فی باب النکاح.

    16. ای صحّة البیع مع تقدیم القبول علی الایجاب.

متن کتاب: حیث إنّه (1) بعد ما ذكر أنّ تقدیم القبول بلفظ الأمر فی النكاح بأن یقول الرجل: «زوّجنی فلانة» جائز بلا خلاف قال: «أمّا البیع، فإنّه إذا قال: «بعنیها» فقال: «بعتكها»، صحّ عندنا (2) و عند قومٍ من المخالفین (3)، و قال قومٌ منهم (4) لا یصحّ (5) حتى یسبق الإیجاب»، انتهى.

و كیف كان، فنسبة القول الأوّل (6) إلى المبسوط مستند إلى كلامه (7) فی باب البیع، و أمّا فی باب النكاح، فكلامه (7) صریح فی جواز التقدیم (8)، كالمحقّق رحمه اللّه (9) فی الشرائع و العلّامة فی التحریر و الشهیدین فی بعض كتبهما و جماعة ممّن تأخّر عنهما (10)؛ للعمومات (11) السلیمة عمّا یصلح لتخصیصها (12)،

    1. ای الشیخ رحمه الله فی المبسوط.

    2. تعبیر «عندنا» صریح در ادّعای اجماع در میان امامیّه می باشد.

    3. ای من العامّة.

    4. ای من المخالفین.

    5. ای لا یصحّ البیع.

    6. ای لزوم تقدیم ایجاب البیع علی قبوله.

    7. ای کلام الشیخ رحمه الله فی المبسوط.

    8. ای جواز تقدیم قبول البیع علی ایجابه.

    9. ای کصراحة کلام المحقّق رحمه الله.

    10. ای جماعة ممّن تأخّر عن الشهیدین رحمهما الله مثل المحقّق الاردبیلی رحمه الله فی مجمع الفائدة و البرهان و المحقّق السبزواری رحمه الله فی کفایة الاحکام و المحدّث البحرانی رحمه الله فی الحدائق و صاحب الجواهر رحمه الله.

    11. مثل «احلّ الله البیع» و «الّا ان تکون تجارةً عن تراض» و «اوفوا بالعقود» الشاملة بعمومها او اطلاقها لکلّ بیعٍ سواء تقدّم ایجابه علی قبوله ام لا.

    12. ای ما یصلح لتخصیص هذه العمومات بخصوص البیع الذی تقدّم ایجابه علی قبوله.

متن کتاب: و فحوى (1) جوازه فی النكاح الثابت بالأخبار (2) مثل خبر أبان بن تغلب (3) الوارد فی كیفیة الصیغة المشتمل على صحّة تقدیم القبول بقوله للمرأة: «أتزوّجكِ متعةً على كتاب اللّه و سنّة رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلم» إلى أن قال: «فإذا قالت: «نعم»، فهی امرأتك و أنت أولى الناس بها» و روایة سهل الساعدی المشهورة فی كتب الفریقین كما قیل المشتملة على تقدیم القبول من الزوج بلفظ «زوّجنیها» (4).

    1. عبارت «و فحوی الخ»، عطف بر «عمومات» بوده و دلیل دوّم مرحوم مصنّف بر جواز تقدیم قبول بیع بر ایجاب آن می باشد ای «و لفحوی جواز تقدیم القبول علی الایجاب فی النکاح».

    2. حاصل این استدلال دوّم مرحوم مصنّف بر جواز تقدیم قبول بر ایجاب در بیع آن است که وقتی شارع مقدّس در نکاح که مربوط به فروج بوده و از اهمّیّت بسیار بالاتری نزد شارع مقدّس برخوردار است، تقدیم قبول بر ایجاب را صحیح می داند، در بیع که مربوط هب اموال بوده و از اهمّیّت به مراتب کمتری نسبت به فروج نزد شارع مقدّس برخوردار می باشد به طریق اولی تقدیم قبول بر ایجاب را جایز خواهد دانست.

    3. ابان ابن تغلب می گوید: «قلت لابی عبد الله (ع): كیف أقول لها إذا خلوت بها؟ قال (ع): تقول أتزوجك متعة على كتاب اللّٰه و سنة نبیه لا وارثة و لا موروثة كذا و كذا یوما و إن شئت كذا و كذا سنة بكذا و كذا درهما و تسمّی من الأجل ما تراضیتما علیه قلیلا كان أو كثیرا، فإذا قالت: نعم، فقد رضیت، فهی امرأتك و أنت أولى الناس بها؛ قلت: فإنّی أستحیی أن أذكر شرط الأیام، قال (ع): هو أضرّ علیك، قلت: و كیف؟ قال (ع): إنّك إن لم تشترط، كان تزویج مقام و لزمتك النفقة فی العدة و كانت وارثا و لم تقدر أن تطلقها إلّا طلاق السنة»[1] .

    4. سهل بن سعد ساعدی روایت می کند که «ان امرأة اتت النبی صلى اللّه علیه و آله و قالت: یا رسول اللّه، انى وهبت لك نفسى و قامت قیاما طویلا، فقام رجل فقال: یا رسول اللّه، زوجنیها ان لم یكن لك بها حاجة؟ فقال رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله: هل عندك من شی‌ء تصدقها ایاه؟ فقال: ما عندى الا ازارى هذا، فقال صلى اللّه علیه و آله: ان اعطیتها ازارك حبست بلا ازار، التمس و لو خاتما من حدید، فلم یجد شیئا فقال رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله و سلم: هل معك من القرآن شی‌ء؟ قال: نعم، سورة كذا و سورة كذا سور سماها، فقال رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله: زوجتك بما معك من القرآن»[2] .