موضوع: کتاب البیع/تعریف البیع /بیان اولی التعاریف و المناقشة فیها

متن کتاب: و منها (1) انتقاض طرده (2) بالصلح على العین بمال (3) و بالهبة المعوضة (4) (5) و فیه أن حقیقة الصلح (6) و لو تعلق بالعین لیست هو التملیك على وجه المقابلة و المعاوضة، بل معناه الأصلی هو التسالم و لذا (7) لا یتعدى بنفسه إلى المال (8). نعم هو (9) متضمن للتملیك إذا تعلق بعین لا أنه نفسه (10).

    1. ای من الامور و الاشکالات التی یبقی علی هذا التعریف الذی اولی التعاریف.

    2. ای مانعیّة هذه التعریف بالنسبة الی الاغیار.

    3. مثل اینکه زید، خانه خود را در مقابل 1000 دینار، مصالحه نماید.

    4. مثل اینکه زید، خانه خود را در مقابل 1000 دینار، هبه دهد.

    5. زیرا تعریف بیع به «انشاء تملیک العین بمال»، هم بر صلح علی العین بمال صدق می نماید و هم بر هبه معوّضه در حالی که هیچکدام از این دو عرفاً بیع به حساب نیامده و لذا این تعریف مانع اغیار نخواهد بود.

    6. ای المقصود بالاصالة من الصلح.

    7. ای و لما ذکرنا من انّ الصلح معناه الاصلی هو التسالم، لا التملیک.

    8. ای لا یتعدّی الصلح بنفسه الی المال، بل بحرف الجرّ، فلا یقال: «صالحتک الدارَ»، بل یقال: «صالحتک عن الدار بالف دینار»، بخلاف التملیک المتعدّی بنفسه الی المال، فیقال: «ملّکتک المال»، فان کان الصلح بمعنی التملیک، لزم ان یتعدّی بنفسه الی المال کالتملیک.

    9. ای الصلح.

    10. ای لا انّ الصلحَ نفس التملیک.

    11. علی انّ الصلح معناه الاصلی هو التسالم لا التملیک، و ان تضمّ للتملیک اذا تعلّق بعینٍ.

    12. مثل «صالحتک علی هذه الدار».

    13. مثل «صالحتک علی سکنی هذه الدار».

متن کتاب: و قد یتعلق بالانتفاع (1)، فیفید فائدة العاریة و هو مجرد التسلیط (2) و قد یتعلق بالحقوق (3)، فیفید الإسقاط أو الانتقال و قد یتعلق بتقریر أمر بین المتصالحین كما فی قول أحد الشریكین لصاحبه: «صالحتك على أن یكون الربح لك و الخسران علیك»، فیفید مجرد التقریر، فلو كانت حقیقة الصلح هی عین كل من هذه المعانی الخمسة، لزم كونه (4) مشتركا لفظیا و هو واضح البطلان (5)، فلم یبق إلا أن یكون مفهومه معنى آخر و هو التسالم، فیفید فی كل موضع فائدة من الفوائد المذكورة بحسب ما یقتضیه متعلقه (6).

    1. مثل «صالحتک لانتفاعک بهذه الدار».

    2. ای بدون ان تکون فائدة الدار ملکاً له.

    3. مثل «صالحتک عن حقّی فی الخیار».

    4. ای کون الصلح.

    5. زیرا عرف صلح را در تمامی این موارد، به یک معنا می داند و آن تسالم می باشد اگرچه متعلَّق تسالم در هر یک از این موارد، متفاوت از دیگری می باشد.

    6. ای متعلّق الصلح.

    7. ای تسالمٌ علی العین بعوضٍ.

    8. ای الصلح علی العین بعوض.

    9. ای فی مقام الصلح علی العین بعوضٍ.

    10. ای الصلح.

    11. ای من جهة انّ حقیقة الصلح، التسالم، لا التملیک.

    12. یعنی در صورتی که دو نفر، بر سر ملکی دعوی داشته باشند و هر دو ادّعای مالک بودن آن شیء را بنمایند.

    13. به اینکه به خصم بگوید: «هیا بنا نصالح».

    14. ای اقراراً للخصم بأن کان طلب الصلح من الخصم اقراراً بأنّ المال للخصم.

    15. به اینکه به خصم بگوید: «ملّکنی هذا المال» که در این صورت، طلب تملیک، اقرار به صحّت ادّعاء مدّعی به حساب می آید.

    16. در حالی که اگر معنای اصلی و حقیقی صلح، تسالم نبوده و به معنای تملیک بود، باید طلب صلح نیز همچون طلب تملیک، اقرار به صحّت ادّعاء مدّعی به حساب می آمد.

متن کتاب: و أما الهبة المعوضة و المراد بها (1) هنا (2) ما اشترط فیه العوض (3)، فلیست إنشاء تملیك بعوض على جهة المقابلة (4) و إلا لم یعقل تملك أحدهما لأحد العوضین من دون تملك الآخر ل‌لآخر (5) مع أن ظاهرهم عدم تملك العوض بمجرد تملك الموهوب، الهبةَ، بل غایة الأمر أن المتهب لو لم یؤد العوض، كان للواهب الرجوع فی هبته (6)، فالظاهر أن التعویض المشترط فی الهبة كالتعویض الغیر المشترط فیها (7) فی كونه (8) تملیكا مستقلا یقصد به وقوعه عوضاً، لا أن حقیقة المعاوضة و المقابلة مقصودة فی كل من العوضین (9) كما یتضح ذلك بملاحظة التعویض الغیر المشترط فی ضمن الهبة الأولى (10).

    1. ای بالهبة المعوّضة.

    2. ای فیما اذا یقال بکون الهبة داخلاً فی تعریف البیع بانشاء تمیلک عینٍ بمال.

    3. ای لا الهبة التی تکون معوّضةً بلا شرطٍ.

    4. ای لا تکون هبة مالٍ فی مقابل عوضٍ، بل تکون هبة مالٍ بشرط هبة العوض.

    5. ای للعوض الآخر.

    6. ای بسبب خیار تخلّف الشرط.

    7. ای کالتعویض الغیر المشترط فی الهبة؛ مثل اینکه فردی به دیگری هبه غیر معوضّه دهد و آن دیگری در مقام تشکّر، عوضی را به واهب بدهد، مثلاً همسایه برای ما آش نذری بیاورد و ما نیز ظرف او را پر از شعله زرد کنیم و به او برگردانیم بدون اینکه واهب با ما شرط کرده باشد که چیزی در مقابل به او برگردانیم.

    8. ای کون التعویض.

    9. ای حتّی یکون کالبیع من مقابلة مالٍ بمال.

    10. وجه اینکه مرحوم مصنّف به جای تعبیر «غیر المشترط فی ضمن الهبة» می فرمایند: «غیر المشترط فی ضمن الهبة الاولی» برای اشاره به هبه معوّضه است که در آن دو هبه وجود دارد یکی هبه اصلی و هبه اوّل و دیگری هبه دوّم که در ضمن هبه اوّل شرط شده است؛ مرحوم مصنّف می فرمایند: با ملاحظه تعویض اختیاری در هبه غیر معوّضه که تعویض در ضمن هبه شرط نشده است روشن می شود تعویض در هبه غیر معوّضه در مقابل مال موهوب قرار داده نشده است، کذلک در هبه معوّضه نیز تعویض در مقابل مال موهوب قرار داده نشده و بلکه شرط فعل هبه اولی می باشد.

    11. ای و ان قصد المتکلّم من قوله «ملّکتک کذا بکذا»، الصلح و الهبة المعوّضة.

    12. یعنی چیزی که ماهیّت، حقیقت و مقصود بالاصالة از آن، تملیک فی مقابل العوض بوده باشد.

    13. ای الصلح و الهبة.

    14. ای بقول القائل: «ملّکتک کذا بکذا».

متن کتاب: نعم لو قلنا بوقوعهما (1) بغیر الألفاظ الصریحة، توجه تحققهما (2) مع قصدهما (1) (3)، فما قیل (4) من أن البیع هو الأصل (5) فی تملیك الأعیان بالعوض، فیقدم على الصلح و الهبة المعوضة (6)، محل تأمل بل منع، لما عرفت من أن تملیك الأعیان بالعوض هو البیع لا غیر (6) (7).

    1. ای الصلح و الهبة.

    2. ای تحقّق الصلح و الهبة بقول القائل «ملّکتک کذا بکذا».

    3. ای اذا استعمل التملیک بعوضٍ فی الصلح و الهبة المعوّضة مجازاً بقرینةٍ.

    4. ای فما قیل فیما اذا قال قائلٌ: «ملّکتک کذا بکذا» و دار الامر بین قصد البیع و الصلح و الهبة المعوّضة.

    5. ای الغالب.

    6. ای من باب انصراف المطلق الی الفرد الذی غلب وجوده فی الخارج.

    7. یعنی اینطور نیست که تملیک عین به عوض، لفظی مطلق بوده و چند فرد داشته باشد: بیع، صلح و هبه معوّضه ولی چون فرد غالب آن بیع است، این مطلق انصراف به بیع داشته باشد، بلکه موضوعٌ له تملیک عین به عوض، فقط و فقط بیع می باشد و در موارد عدم قرینه و شکّ در اراده معنای حقیقی یا مجازی، اصالة الحقیقة مقتضی اراده معنای حقیقی یعنی بیع خواهد بود.

    8. البتّه به نظر می رسد پذیرش انصراف، مبتنی بر مسامحه می باشد، زیرا انصراف تنها در صورتی صحیح است که لفظ مطلق در فرد منصرفٌ الیه، کثرت و غلبه استعمال داشته باشد، نه صرفاً غلبه وجود.

    9. ای الاصل الفظی و هی اصالة الحقیقة.

    10. زیرا گذشت که مراد این قائل از اصل، غلبه وجودی بود نه اصل لفظی.

    11. کما لو صالح صلحاً معاطاتیاً.