موضوع: النوع الرابع: ما یحرم الاکتساب به لکونه عملاً محرّماً فی نفسه / المسألة السادسة و العشرون: الولایة من قبل الجائر /خاتمةٌ فیما ینبغی للوالی العمل به فی نفسه و فی رعیّته

قال عبد اللّه بن سليمان: فأجابه أبو عبد اللّه عليه السلام:

بسم اللّه الرحمن الرحيم، احاطك اللّه بصنعه و لَطُفَ بك بمنّه و كلأك (1) برعايته، فإنّه وليّ ذلك (2).

أمّا بعد، فقد جاءني رسولك بكتابك فقرأته و فهمت جميع ما ذكرته و سألت عنه و ذكرتَ أنّك بُليت بولاية الأهواز، فسرّني ذلك و ساءني، و ساخبرك بما ساءني من ذلك و ما سرّني إن شاء اللّه تعالى.

فأمّا سروري بولايتك، فقلتُ: عسى أن يغيث اللّه بك ملهوفاً (3) خائفاً من أولياء آل محمد صلّى اللّه عليه و آله و سلم و يعزّ بك ذليلهم و يكسو بك عاريهم و يقوّي بك ضعيفهم و يطفئ بك نار المخالفين عنهم.

و أمّا الذي ساءني من ذلك، فإنّ أدنى ما أخاف عليك أن تعثر (4) بوليّ لنا، فلا تشم رائحة حظيرة القدس (5)، فإني ملخّص لك جميع ما سألت عنه، فإن أنت عملت به و لم تجاوزه، رجوت أن تسلم إن شاء اللّه تعالى.

أخبرني يا عبد اللّه أبي عن آبائه عن علي عليه السلام عن رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلم أنّه قال: «من استشاره أخوه المؤمن، فلم يمحضه النصيحة، سلب اللّه لبّه (6)».

_____________________________________________________________________________________________

    1. ای حفظک.

    2. ای قادرٌ علی ذلک.

    3. ای مظلوماً.

    4. ای تزلّ؛ یعنی نسبت به یکی از اولیاء و دوستان ما، لغزش نموده و او را مورد آزار و اذیّت قرار دهی.

    5. ای الجنّة.

    6. ای عقله.

و اعلم أنّي سأُشير عليك برأيٍ إن أنت عملت به تخلّصت ممّا أنت تخافه و اعلم أنّ خلاصك و نجاتك في حقن الدماء و كفّ الأذى عن أولياء اللّه و الرفق بالرعيّة و التأنّي (1) و حسن المعاشرة مع لين في غير ضعف (2) و شدّة في غير عنف (3) و مداراة صاحبك (4) و من يرد عليك من رسله (5).

و الرفق برعيتك بأن توقفهم على ما وافق الحقّ و العدل (6) إن شاء اللّه تعالى و إيّاك و السعاة (7) و أهل النمائم (8)، فلا يلزقنّ (9) بك منهم (10) أحد و لا يراك اللّه يوماً و ليلة و أنت تَقْبَل منهم (10) صرفاً (11) و لا عدلًا (12)، فيسخط اللّه عليك و يهتك سترك، و احذر مكر خوزيّ (13) الأهواز، فإنّ أبي أخبرني عن آبائه عن أمير المؤمنين عليه السلام قال: «إنّ الإيمان‌ لا يثبت في قلب يهودي و لا خوزيّ أبداً».

و أمّا من تأنس به و تستريح إليه و تلجئ أُمورك إليه، فذلك الرجل المُمتَحَن المُستَبصِر (14) الأمين الموافق لك على دينك؛ و ميّز أعوانك (15) و جرّب الفريقين (16)؛ فإن رأيت هنالك رشداً فشأنك و إيّاه.

_____________________________________________________________________________________________

    1. «تأنّی» به معنای صبر کردن و عجله نکردن می باشد.

    2. ای یکون سبب اللین، التفکّر و العقل و حسن الخلق، لا الضعف.

    3. ای یکون سبب الشدّة، استحقاق من تشدّ علیه، لا الظلم.

    4. مراد از «صاحب» در اینجا، منصور دوانیقی است که عبد الله نجاشی را به ولایت اهواز گمارده بود.

    5. ای رسل صاحبک.

    6. یعنی به اینکه رعیّت خود را بر مرز حقّ و عدالت متوقّف نموده و اجازه ندهی از حقّ و عدالت تجاوز نمایند.

    7. «سعاة»، جمع «ساعی» به معنای سعایت کننده و بدگو می باشد.

    8. «نمائم» جمع «نمیمة» به معنای سخن چینی می باشد.

    9. ای فلا یلصقنّ.

    10. ای من السعاة و اهل النمائم.

    11. ای توبةً یوجب صرف الانسان عن جریمة.

    12. ای فدیةً توجب اخذها عدم انزال العقوبة المستحقّة.

    13. «خوزیّ الاهواز»، قبیله ای بوده اند که در خوزستان زندگی می کرده اند و معروف به مکر و خدعه بودند.

    14. «مُستَبصِر» یعنی روشن بین و کسی که مردم و جامعه را می شناسد.

    15. یعنی اعوان و یاران خود را به دو دسته اعوان و یاری کنندگان بر خیر و اعوان و یاری کنندگان بر شرّ تقسیم کن.

    16. ای اعوان الخیر و اعوان الشرّ.

و إيّاك أن تعطي درهماً أو تخلع ثوباً (1) أو تحمل على دابّة (2) في غير ذات اللّه، لشاعر أو مضحك أو ممزح (3)، إلّا أعطيت مثله في ذات اللّه (4).

و لتكن جوائزك و عطاياك و خلعك للقوّاد (5) و الرسل و الأحفاد (6) و أصحاب الرسائل (7) و أصحاب الشرط (8) و الأخماس (9)، و ما أردت أن تصرف في وجوه البرّ و النجاح (10) و الصدقة و الفطرة و الحج و الشرب (11) و الكسوة التي تصلّي فيها و تصل بها (12) و الهدية التي تهديها إلى اللّه عزّ و جلّ و إلى رسوله، من أطيب كسبك (13).

_____________________________________________________________________________________________

    1. یعنی پارچه ای را به عنوان خلعت به کسی بدهی.

    2. این تعبیر در زبان عرب کنایه از هدیه دادن دابّه می باشد.

    3. «مُضحِک» به معنای دلقک بوده و «مُمزِح» به معنای کسی است که مزاح و شوخی می نماید.

    4. تا آنکه صدقه ای که دادی، کفّاره اسراف سابق تو باشد، لأنّ الحسنات یذهبن السیّئات.

    5. «قوّاد»، جمع «قائد» بوده و به معنای کسی می باشد که راه را به لشگر نشان می دهد.

    6. «احفاد»، جمع «حفید» بوده و به معنای کسی می باشد که حکومت به واسطه او تقویت می شود.

    7. «اصحاب الرسائل» به معنای دفتر داران و کسانی است که به کتابت و ثبت و ضبط اموری همچون امور لشگری، امور ارزاق، امور قضاوت و امثال آن اشتغال دارند.

    8. «شُرَط»، جمع «شُرطَة» بوده و «اصحاب الشرط» به معنای رؤسای شرطه ها می باشد و «شُرطَة» به دو معنا اطلاق شده است: یکی به معنای کسانی که حفظ نظم و امنیّت داخل شهر به دست آنهاست و دیگری به معنای مقدّم جیش؛ بنا بر این «اصحاب الشُرَط» به معنای رؤسای پلیس یا فرماندهان مقدّم جیش می باشد.

    9. ای اصحاب الاخماس؛ «اخماس»، جمع «خمیس» به معنای جیش و سپاه می باشد و وجه تسمیه جیش به خمیس آن است که از پنج قسمت مقدّم، مؤخّر، میمنه، میسره و قلب تشکیل شده است.

    10. ای و ما اردت ان تصرف فی وجوه النجاح و الغلبة علی الاعداء.

    11. ای ما اردت ان تصرف فی تحصیل ماء الشرب.

    12. ای تصل بتلک الکسوة؛ یعنی لباس هایی که به دیگران صله می دهی.

    13. «لتکن»، فعل ناقصه، «جوائزک و ...» اسم آن و «من اطیب کسبک» خبر آن می باشد؛ ای «و لتکن هذه المذکورات من اطیب کسبک.

و أُنظر يا عبد اللّه أن لا تكنز ذهباً و لا فضة فتكون من أهل هذه الآية: «الَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لٰا يُنْفِقُونَهٰا فِي سَبِيلِ اللّٰهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذٰابٍ أَلِيمٍ» و لا تستصغرنّ (1) من حلو (2) أو فضل طعام تصرفه في بطون خالية تسكن بها غضب اللّه ربّ العالمين.

و اعلم، أنّي سمعت أبي يحدّث عن آبائه عن أمير المؤمنين عليه السلام: «أنّ رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلم قال يوماً لأصحابه: ما آمن باللّه و اليوم الآخر من بات شبعاناً و جاره جائع، فقلنا: هلكنا يا رسول اللّه، فقال: من فضل طعامكم، و من فضل تمركم و رزقكم و خلقكم (3) و خِرَقكم (4) تطفئون بها غضب الربّ تعالى».

و سانبئك بهوان الدنيا و هوان (5) شرفها على من مضى من السلف و التابعين، فقد حدّثني محمد بن علي بن الحسين عليهم السلام، قال: «لمّا تجهّز الحسين عليه السلام إلى الكوفة أتاه ابن عباس، فناشده اللّه و الرَّحِم (6) أن يكون هو المقتول بالطفّ، فقال: أنا أعرف بمصرعي (7) منک، و ما وكْدِي (8) من الدنيا إلّا فراقها، أ لا أُخبرك يا بن عباس بحديث أمير المؤمنين عليه السلام و الدنيا؟ فقال له: بلى، لعمري إنّي أُحبّ أن تحدّثني بأمرها (9).

_____________________________________________________________________________________________

    1. ای لا تعدّنّ صغیراً.

    2. مراد از «حلو» در اینجا، شیرینی هایی مثل شکر، خرما، شیره و امثال آنها می باشد.

    3. «خَلِق»، اسم جنس جمعی و مفرد آن «خَلِقَة» به معنای لباس کهنه می باشد.

    4. «خِرَق»، جمع «خِرقَة» به معنای لباس مندرس می باشد.

    5. «هوان» به معنای پستی و بی ارزش بودن می باشد.

    6. ای احلفه بالله و الرَّحِم.

    7. «مَصرَع»، مصدر میمی بوده و به معنای قتل می باشد.

    8. «وکد» به فتح واو به معنای سعی و جُهد بوده و به ضمّ واو به معنای مراد، مقصود و هَمّ می باشد.

    9. ای بأمر الدنیا.

    10. «هوان» به معنای پستی بی ارزش بودن می باشد.

    11. ای احلفه بالله و الرَّحِم.

فقال: أنا أعرف بمصرعي (1) منک، و ما وكْدِي (2) من الدنيا إلّا فراقها، أ لا أُخبرك يا بن عباس بحديث أمير المؤمنين عليه السلام و الدنيا؟ فقال له: بلى، لعمري إنّي أُحبّ أن تحدّثني بأمرها (3).

فقال أبي: قال علي بن الحسين عليه السلام: سمعت أبا عبد اللّه الحسين عليه السلام يقول: حدثني أمير المؤمنين عليه السلام، قال: إنّي كنت بفدك في بعض حيطانها (4) و قد صارت لفاطمة عليها السلام (5)، فإذا أنا بامرأة قد فَحَمَتْ (6) عليَّ و في يدي مسحاة (7) و أنا أعمل بها (8)، فلما نظرت إليها (9) طار قلبي مما تداخلني من جمالها (01)، فشبّهتها ببُثَينَة بنت عامر الجمحي و كانت من أجمل نساء قريش (11).

    1. «مَصرَع»، مصدر میمی بوده و به معنای قتل می باشد.

    2. «وکد» به فتح واو به معنای سعی و جُهد بوده و به ضمّ واو به معنای مراد، مقصود و هَمّ می باشد.

    3. ای بأمر الدنیا.

    4. «حیطان» جمع حائط بوده و در اینجا به معنای نخلستانی است که با دیوار محاصره شده است.

    5. ای و قد صارت فدک، ملکاً لفاطمة علیها السلام.

    6. ای دخلت و رمت بنفسها.

    7. «مسحاة» به معنای بیل می باشد.

    8. ای بتلک المسحاة.

    9. ای الی تلک المرأة.

    10. این بخش از روایت با مقام عصمت حضرت منافاتی ندارد، زیرا ایشان نیز مثل سایر انسانها، برخوردار از قوّه جسدیّه بوده اند و اینکه قوّه جسدیّه در نگاه اوّل که حرام هم نیست طلبی داشته باشد، با عصمت منافاتی ندارد، مهمّ آن است که قوّه روحانیّه بر قوّه جسدیّه غالب شده و مانع از استمرار نگاه به نامحرم گردد.

البتّه برخی علماء در توجیه این بخش از روایت فرموده اند امیر المؤمنین (ع) به علم غیب خود، این زن را شناخته و می دانستند او دنیا می باشد و زن عادی نیست تا نگاه به او حرام باشد.

    11. ممکن است شبهه شود این بخش از روایت دلالت بر آن دارد که حضرت در گذشته نعوذ بالله به چهره بثینه به دقّت و استمرار نگریسته اند که اینگونه در ذهن ایشان باقی مانده و چهره این زن را به او تشبیه می نمایند و استمرار نگاه به نامحرم قطعاً از محرّمات بوده و با مقام عصمت حضرت سازگار نمی باشد؛

پاسخ آن است که زیبایی بثینه در میان عرب ضرب المثل بوده و لذا این کلام حضرت دلالتی ندارد بر اینکه ایشان به چهره بثینه استمراراً نگریسته باشند.

فقالت: يا بن أبي طالب، هل لك أن تتزوّج بي فأُغنيك عن هذه المسحاة و أدلّك على خزائن الأرض، فيكون لك الملك ما بقيت و لعقبك من بعدك؟

    1. برخی گفته اند این در زمانی صادر شده که فدک از آن حضرت زهرا (س) بوده و واضح است که فدک در زمان حیات حضرت زهرا (س) به ایشان داده شده و همچنین در زمان حیات ایشان از ایشان غصب گردیده است و لذا اینکه حضرت در زمان حیات حضرت زهرا (س) زن دیگری را خواستگاری نمایند با سیره و کلام امیر المؤمنین (ع) که دلالت دارد بر حرمت سایر زن ها بر ایشان در زمان حیات حضرت فاطمه (س)، منافات خواهد داشت؛

پاسخ آن است که همانطور که گذشت امیر المؤمنین (ع) به علم غیب خود، این زن را شناخته و می دانستند او دنیا می باشد و زن عادی نیست تا خواستگاری او در زمان حضرت زهرا (س) بر ایشان حرام باشد و سؤال از هویّت این زن برای خواستگاری نیز از باب استفسار عارف می باشد یعنی با اینکه هویّت دنیا را می شناسند، هویّت او را می پرسند تا خود به زبان خود بگوید و این برای مخاطبین که علم به هویّت او ندارند، واضح گردد.

    2. ای قال امیر المؤمنین (ع).

    3. ای خسر.

    4. «دنیّة» صفت برای «الدنیا» بوده و به معنای پست و فرومایه می باشد.

    5. «قرون» جمع «قرن» به معنای سال بوده و در اینجا کنایه از نسل های مختلف می باشد.

    6. «نائل» به معنای عطیّه ای است که انسان به آن نیل پیدا نموده و به دست می آورد.

    7. یعنی اگرچه دنیا، بشر را نسل اندر نسل فریفته و به آنها وعده داده که خود را در اختیار آنها بگذارد، ولی به هیچکدام از این وعده های خود وفا نکرده و دست یافتنی نیست.

فخرج من الدنيا و ليس في عنقه تَبِعَة (10) لأحد، حتى لقي اللّه‌ تعالى محموداً غير ملوم و لا مذموم، ثم اقتدت به الأئمة من بعده بما قد بلغكم، لم يتلطّخوا (11) بشي‌ء من بوائقها» (12).

    1. و قد وجّهت إليك بمكارم الدنيا و الآخرة عن الصادق المصدَّق رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلم، فإن أنت عملت بما نصحت لك في كتابي هذا، ثم كانت عليك من الذنوب و الخطايا كمثل أوزان الجبال و أمواج البحار، رجوت اللّه أن يتجافى عنك جلّ و عزّ بقدرته.

    2. _____________________________________________________________________________________________

    1. ای منصرف.

    2. «صریع»، صفت مشبّهه و فعیل به معنای مفعول یعنی مقتول و کشته شده می باشد.

    3. «جنادل» جمع «جندل» به معنای سنگ سخت می باشد.

    4. ای هب الدنیا یعنی أُفرُض الدنیا.

    5. ای الکنوز.

    6. ای و یطلب جمیعنا.

    7. «طوائل» جمع «طائل» به معنای فائده می باشد.

    8. ای عطایا ینالها الانسان.

    9. «غوائل» جمع «غائلة» به معنای فساد می باشد.

    10. «تَبِعَة» جمع «تابع» و به معنای کسی است که به خاطر بدهی یا ظلم و امثال آن به دنبال انسان می افتد تا حقّ خود را از انسان استیفاء نماید.

    11. «تلطّخ» به معنای آلوده شدن می باشد.«بوائق»، جمع «بائقه» به معنای معصیت و شرّ می باشد.

    12. ای بوائق الدنیا.