موضوع: المقدمة/الثالث عشر: المشتق /المقدّمة الاولی: المراد من المشتقّ

متن کتاب: و ما عن‌ المسالك فی هذه المسألة (1) من ابتناء الحكم‌ فیها (2) على الخلاف فی مسألة المشتق (3).

    1. عبارت «و ما عن المسالک الخ» عطف بر عبارت «ما عن الایضاح» می باشد ای : «و یشهد بما ذکرناه کون معنی المشتقّ الاصولی، هو مطلق ما كان مفهومه و معناه جاریا على الذات‌ و منتزعا عنها بملاحظة اتصافها بعرض أو عرضی و لو كان جامدا، ما حُکِیَ عن المسالک ایضا ای فی مسألة من كانت له زوجتان كبیرتان أرضعتا زوجته الصغیرة».

    2. ای فی مسألة من كانت له زوجتان كبیرتان أرضعتا زوجته الصغیرة.

    3. ایشان در مسالک الافهام در مورد حرمت یا عدم حرمت زوجه مرضعه ثانیه می فرمایند: «بقی الكلام فی تحریم الثانیة من الكبیرتین، فقد قیل إنّها لا تحرم، و إلیه مال المصنّف حیث جعل التحریم أولى و هو مذهب الشیخ فی النهایة و ابن الجنید، لخروج الصغیرة عن الزوجیة إلى البنتیة و أمّ البنت غیر محرّمة على أبیها، خصوصا على القول باشتراط بقاء المعنى المشتقّ منه فی صدق الاشتقاق، كما هو رأی جمع من الأصولیین»[1] .

توضیح ابتناء نزاع بر سر تحریم یا عدم تحریم زوجه مرضعه ثانیة بر نزاع در مسأله مشتقّ آن است که یکی از عناوینی که موجب تحریم یک زن بر یک مرد می شود، عنوان «امّ الزوجة» می باشد، اگر در مبحث مشتقّ قائل شویم مشتقّ، حقیقت در خصوص متلبّس بالمبدأ بالفعل می باشد، این عنوان شامل زوجه مرضعه ثانیه نخواهد شد، زیرا وقتی زوجه مرضعه اولی به زوجه صغیره شیر داده، زوجه صغیره بر شوهر خود حرام شده و در زمانی که زوجه مرضعه ثانیه به او شیر می دهد، زوجه صغیره دیگر زوجه مرد به حساب نمی آید تا بر زوجه مرضعه ثانیه، تعبیر «امّ الزوجة» صدق نموده و بر شوهر خود حرام گردد، بلکه زوجه صغیره در این زمان بالفعل، «بنت» رضاعی مرد به حساب آمده و زوجه مرضعه ثانیه نیز بالفعل، «امّ البنت» مرد محسوب می شود و «امّ البنت» یک مرد بر آن مرد حرام نمی باشد؛ امّا اگر در مبحث مشتقّ قائل باشیم مشتقّ حقیقت در اعمّ از متلبّس بالمبدأ بالفعل و ما انقضی عنه المبدأ می باشد، در زمان شیر دادن زوجه مرضعه ثانیه، عنوان «زوجه» حقیقتاً بر زوجه صغیره صادق بوده و به تبع آن، عنوان «امّ الزوجه» نیز حقیقتاً بر زوجه مرضعه ثانیه صدق می نماید و لذا زوجه مرضعه ثانیه نیز همچون زوجه مرضعه اولی بر شوهر خود حرام خواهد گردید.

متن کتاب: فعلیه‌ كلما (1) كان مفهومه منتزعا من الذات‌ بملاحظة اتصافها (2) بالصفات الخارجة عن الذاتیات (3)،‌ كانت‌ (4) عرضا أو عرضیا كالزوجیة و الرقیة و الحریة و غیرها من الاعتبارات‌ و الإضافات،‌ كان‌ محل النزاع (5)‌ و إن كان جامدا و هذا بخلاف‌ ما كان‌ مفهومه منتزعا عن مقام الذات‌ و الذاتیات (6)‌، فإنه لا نزاع فی كونه‌ (7) حقیقة فی خصوص ما إذا كانت الذات باقیة بذاتیاتها (8).

    1. ای کلّ لفظٍ.

    2. ای الذات.

    3. قید «الصفات الخارجة عن الذاتیات» قید احترازی بوده و برای خارج کردن صفاتی است که داخل در ذاتیّات ذات بوده و ذات از آنها تشکیل می شود مثل جنس و فصل، زیرا همانطور که گذشت، بحث در مسأله مشتقّ راجع به آن است که آیا موضوعٌ له لفظ مشتقّ، خصوص متلبّس بالمبدأ بالفعل می باشد یا اعمّ از متلبّس بالمبدأ بالفعل و ما انقضی عنه المبدأ و این در خصوص صفاتی متصوّر است که جنس و فصل نبوده و جزء ذات نباشند، زیرا در صفاتی همچون ناطق که جزء ذات انسان هستند، با انقضاء مبدأ اشتقاق یعنی نطق، ذات نیز منقضی می شود و ذاتی وجود نخواهد داشت تا از شمول موضوعٌ له مشتقّ نسبت به آن بحث شود.

    4. ای کانت تلک الصفات.

    5. ای فی مسألة المشتقّ فی علم الاصول.

    6. تفاوت چیزی که مفهوم آن منتزع از ذات است با چیزی که مفهوم آن منتزع از ذاتیّات است آن است که مراد از منتزع از ذات، امری است که از تمام ذات انتزاع شده باشد مثل «انسان» نسبت به «زید» و مراد از منتزع از ذاتیّات، امری است که از بعض ذات یعنی جنس یا فصل منتزع شده باشد مثل «حیوان» و «ناطق» نسبت به «انسان»[2] .

    7. ای لا نزاع فی کون ما کان مفهومه منتزعاً عن مقام الذات و الذاتیّات.

    8. لعدم بقاء الذات مع انقضاء الوصف الداخل فی الذات حتّی یبحث عن شمول المشتقّ لتلک الذات المنقضی عنه المبدأ.