موضوع: المقدّمة/العاشر: الصحیح و الاعمّ / معنی الصحّة ؛ الامکان و عدم امکان تصویر القدر الجامع علی کلٍّ من القولین

متن کتاب: و منها (1) أن الظاهر أن الصحة عند الكل (2) بمعنى واحد و هو التمامیة (3) (4)

ای من الامور التی تذکر قبل ذکر ادلّة القولین.

ای کلّ العلماء من الفقهاء و المتکلّمین و الفلاسفة و غیرهم.

ای کون الفعل تامّ الأجزاء و الشرائط.

همانطور که واضح است، مرحوم مصنّف در مقام بیان مفهوم لغوی صحّت و فساد نیستند، بلکه صرفاً در مقام بیان معنای اصطلاحی صحّت و فساد در اصطلاح علوم اسلامی می باشند؛

شاهد بر این مطلب آن است که با مراجعه به لغت روشن می شود در لغت، نه تنها «صحّت» به معنای تمامیّت اجزاء و شرایط نیست، بلکه اساساً در مقابل «فساد» نبوده و بلکه در مقابل «سقم» قرار داده شده است، کما اینکه معلوم می شود «فساد» در لغت نه تنها به معنای عدم تمامیّت اجزاء و شرایط نیست، بلکه اساساً در مقابل «صحّت» نبوده و بلکه در مقابل «صلاح» قرار داده شده است؛

توضیح مطلب آن است که فراهیدی در العین، زبیدی در تاج العروس، ابن منظور در لسان العرب و فیروز آبادی در قاموس در مقام بیان معنای لغوی «صحّت» می گویند: «ذهاب السقم و البراءة من کلّ عیب»؛ جوهری نیز در صحاح اللغه می گوید: «الصحة خلاف السقم»؛ در مقابل لغویون مانند لسان العرب «سقم» را به معنای مرض و عیب دانسته اند؛ بنا بر این معنای لغوی «صحّت»، از میان رفتن مرض و از بین رفتن عیب یک شیء یا شخص می باشد، کما اینکه کلمه «فساد» در کتب لغت به معنای ضد یا نقیض صلاح معرّفی شده است؛

حاصل آنکه با مراجعه به لغت مشخّص می شود «صحّت» در لغت در مقابل «فساد» نیست و لذا اینکه مرحوم مصنّف این دو را در مقابل یکدیگر و ضدّ یکدیگر قرار داده است نشان می دهد ایشان در مقام بیان معنای لغوی صحّت و فساد نیست، بلکه صرفاً در مقام بیان معنای اصطلاحی صحّت و فساد در اصطلاح علوم اسلامی می باشد.

متن کتاب: و تفسیرها (1) بإسقاط القضاء (2) كما عن الفقهاء أو بموافقة الشریعة (3) (4) كما عن المتكلمین أو غیر ذلك (5) إنما هو بالمهم (6) من لوازمها (1) (7)، لوضوح اختلافه (8) بحسب اختلاف الأنظار (9) و هذا (10) لا یوجب تعدد المعنى (11) كما لا یوجبه (11) اختلافها (1) بحسب الحالات من السفر و الحضر و الاختیار و الاضطرار (12) إلى غیر ذلك (13) كما لا یخفى (14)؛

ای الصحّة.

او «عدم وجوب الاعادة» او «کون الشیء مجزیاً» او «ترتّب الاثر علی الشیء».

ای مطابقة المأتیّ به للمأمور به.

او «حصول المقرّبیّة بالفعل».

مثل تفسیر صحّت در کلام اصولیّون در باب معاملات به «ترتّب الاثر المقصود» و تفسیر صحّت در کلام فلاسفه به «تحصیل الغرض».

ای انّما هو تفسیرٌ بالمهمّ الخ.

وجه اینکه از نظر فقهاء، مهمترین لازمه صحّة، اسقاط قضاء است واضح می باشد، ولی وجه اینکه از نظر متکلّمین مهمترین لازمه صحّة، موافقة با امر شارع است آن است که آنچه برای متکلّم اهمّیّت دارد، حصول ثواب و عقاب و یا حصول قرب به مولی برای عبد می باشد و قرب به مولی برای عبد حاصل نمی شود مگر با موافقت با امر مولی[1] و[2] .

ای اختلاف المهمّ من لوازم الصحّة.

ای انظار الفقهاء و المتکلّمین و غیرهم.

ای اختلاف المهمّ من لوازم الصحّة بحسب انظار الفقهاء و المتکلّمین و غیرهم.

ای تعدّد معنی الصحّة.

مثلاً در حالت اختیار، نماز صحیح، نماز با وضو و در حالت قیام است امّا در حالت اضطرار، نماز صحیح، نماز با تیمّم و در حالت جلوس یا اضطجاع می باشد.

کالذکر و النسیان و العلم و الجهل؛ فالصحیح فی حالة الذکر هو الجهر و الاخفات فی موضعیهما و فی حالة النسیان یصحّ الجهر فی موضع الاخفات و بالعکس؛ کما انّ الصحیح فی مورد العلم بالقبلة، هو الصلاة الی القبلة و فی مورد الجهل یصحّ الصلاة الی اربع جهاتٍ معاً.

زیرا این اختلاف از قبیل اختلاف به حسب مصادیق صحّت می باشد، نه اختلاف به حسب مفهوم صحّت، چون مفهوم صحّت عبارت است از تامّ الاجزاء و الشرائط و این مفهوم، در تمامی حالات من السفر و الحظر و الاختیار و الاضطرار وجود دارد، نهایتاً مصداق اجزاء و شرائط نماز در حال سفر با مصداق اجزاء و شرائط نماز در حال حضر متفاوت می باشد، یعنی آنچه جزء و شرط نماز در حال سفر است با آنچه جزء و شرط نماز در حضر می باشد، متفاوت است.

متن کتاب: و منه (1) ینقدح أن الصحة و الفساد أمران إضافیان، فیختلف شی‌ء واحد صحة و فسادا بحسب الحالات، فیكون (2) تاما بحسب حالة (3) و فاسدا بحسب أخرى (4)، فتدبر جیدا (5).

ای مما ذکرنا من عدم تعدّد معنی الصحّة بحسب اختلاف الحالات من السفر و الحضر و الاختیار و الاضطرار.

ای الشیء الواحد.

مثل صلاة القصر بالنسبة الی السفر.

مثل صلاة القصر بالنسبة الی الحضر.

وجه امر مرحوم مصنّف به تدبّر، دقّت و نکته ظریفی است که در عبارت «و منه ینقدح الخ» وجود دارد و آن اینکه مرحوم مصنّف می فرمایند: «و منه ینقدح انّ الصحّة و الفساد امران اضافیّان»، نه «مفهومان اضافیّان»، زیرا همانطور که سابقاً بیان فرمودند، اختلاف صحّت و فساد به حسب حالاتی مثل سفر و حضر، اختلاف به حسب مصداق می باشد نه اختلاف به حسب مفهوم و اینطور نیست که مفهوم صحّت و فساد در نماز مسافر با مفهوم صحّت و فساد در نماز حاضر، تفاوت داشته باشد، بلکه اختلاف و اضافی بودن در تطبیق مفهوم واحد صحّت و مفهوم واحد فساد بر مصادیق فعل در حالات مختلف می باشد، در نماز ظهر، عصر و عشاء حاضر، مفهوم صحّت یعنی تامّ الاجزاء و الشرائط بودن بر نماز تمام و چهار رکعتی و صدق نموده ولی در نماز ظهر، عصر و عشاء مسافر، دقیقاً همین مفهوم از صحّت بر نماز قصر و دو رکعتی صدق می نماید.