موضوع: كتاب الصلاة/صلاة المسافر /مسأله 34 عروه

مسألة 34 عروه

إذا عدل عن الإقامة بعد الإتيان بالسلام الواجب‌ و قبل الإتيان بالسلام الأخير الذي هو مستحب فالظاهر كفايته في البقاء على حكم التمام و في تحقق الإقامة و كذا لو كان عدوله قبل الإتيان بسجدتي السهو إذا كانتا عليه بل و كذا لو كان قبل الإتيان بقضاء الأجزاء المنسية كالسجدة و التشهد المنسيين بل و كذا لو كان قبل الإتيان بصلاة الاحتياط أو في أثنائها إذا شك في الركعات و إن كان الأحوط فيه الجمع بل و في الأجزاء المنسية‌.[1]

در این مسأله پنج فرع فقهی ذکر شده است:

فرع اول

(نماز را هم با سلام دوّم می‌توان تمام کرد و هم با سلام سوّم؛ سلام اوّل مطلقا مستحب است و سلام سوّم نیز بعد از گفتن سلام دوّم، مستحب می‌شود و دیگر واجب نیست)

حال اگر مسافر در جایی قصد اقامت کند و مشغول نماز شود و بعد از سلام دوّم قبل از سلام سوّم عدول کند، آیا عدولش بعد از اتیان رباعیه محسوب می‌شود یا نه؟

نماز با گفتن سلام واجب، کامل می‌شود لذا عدولش بعد از اتیان رباعیه بوده در نتیجه نمازش صحیح است، اقامتش مستقرّ شده و تا وقتی در آنجا هست بقیه‌ی نمازهایش را باید کامل بخواند

فرع دوم

در نماز تشهد یا یک سجده را فراموش کند و بعد از قضاء جزء منسی ولی قبل از سجده‌ی سهو عدول می‌کند.

در اینجا دو احتمال وجود دارد:

احتمال اول: سجده‌ی سهو جزء نماز است و قبل از آن نماز تمام نیست.

احتمال دوم: سجده‌ی سهو جزء نماز نیست بلکه یک تکلیف مستقلّ است.

طبق احتمال اوّل این مسافر قبل از اتیان رباعیه عدول کرده، لذا هم این نماز را هم نمازهای بعد را باید قصر بخواند.

ولی طبق احتمال دوّم عدولش بعد از اتیان رباعیّه است لذا نمازش صحیح است و نمازهای بعد را هم باید کامل بخواند.

حقّ احتمال دوّم است و از ادلّه‌ی سجده‌ی سهو همین استفاده می‌شود که سجده‌ی سهو جزء نماز نیست؛ لذا عدولش بعد از اتیان رباعیه است.

فرع سوّم

اگر قبل از قضاء تشهد یا سجده‌ی فراموش شده عدول کند، مثلاً بعد از نماز عدول کرده و سپس یادش بیاید که یک سجده را فراموش کرده است.

در اینجا نیز دو احتمال وجود دارد:

احتمال اوّل: قضاء أجزاء منسیه، مانند قضاء خود نماز، بمعنای مصطلح است؛ و می‌دانیم که وجوب قضاء مصطلح، به امر جدید است (إقض مافات کما فات)

احتمال دوّم: قضاء در أجزاء منسیه بمعنای مصطلح نیست بلکه بمعنای تکمیل نماز ناقص است.

در صورت اوّل مانند عدول قبل از سجده‌ی سهو، عدولش بعد از اتیان رباعیه بوده لذا نمازش صحیح است و بقیه‌ی نمازها را هم باید کامل بخواند.

در صورت دوّم عدولش قبل از اتیان رباعیه است لذا هم این نمازش را و هم نمازهای بعد را باید قصر بخواند.

حقّ همین احتمال دوّم است؛ أجزاء منسیّه، أجزاء نماز هستند و نماز بدون سجده یا تشهد، کامل نیست؛ امر «صلِّ» منحلّ می‌شود به عدد أجزاء نماز (صلِّ أی: إنوِ وکبِّر وإقرأ وأرکع وأسجد الخ) بنابراین قبل از قضاء جزء منسی، امر صلِّ اتیان نشده است؛ لذا عدولش قبل از اتیان رباعیه بوده و هم این نماز و هم نمازهای بعد را باید قصر بخواند.

فرع چهارم

در نماز شکّ کرد بین سه و چهار؛ نماز را تمام کرد و قبل از نماز احتیاط عدول کرد.

در اینجا نیز دو احتمال وجود دارد:

احتمال اوّل: نماز احتیاط یک تکلیف مستقل است.

احتمال دوّم: مکمّل و متمّم نماز است.

در صورت اوّل عدولش بعد از اتیان رباعیه است و در صورت دوّم قبل از اتیان رباعیه.

طبق برخی روایات و همچنین فتوای فقهاء، نماز احتیاط جنبه‌ی تکمیلی دارد (در عالم واقع، نمازش یا سه رکعتی است که با نماز احتیاط کامل می‌شود و یا چهاررکعتی است و این نماز یک نماز مستقل محسوب می‌شود)

بنابراین نمی‌توان گفت عدولش قبل از اتیان رباعیه بوده است.