درس خارج فقه استاد سید محسن حسینی‌فقیه

موضوع: حجاب بانوان / بررسی محدوده حجاب بانوان / بررسی جواز نگاه به بدن جنس مخالف از محرم

در بحث جواز نگاه به بدن جنس مخالف از محرم 3 قول وجود دارد: 1- ماعدا العوره جایز است (نظر مشهور)، 2- فقط مواضع زینت جایز است، 3- فقط وجه، کفین و قدمین جایز است. همه‌ی این 3 قول با فرض عدم قصد ریبه و تلذذ است.

در این زمینه به ادله‌ی اقوال دیگر رسیدیم. یکی از این ادله، روایت کتاب جعفریات یا اشعثیات است که از نظر سندی به روایت کتاب اشعثیات فقط در حد مؤید می‌شود استدلال کرد.

نکته دیگری که از نظر دلالت باقی می‌ماند، این است که راوی می‌گوید فردی خدمت پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) رسید و گفت آیا خواهر می‌تواند مو را در مقابل برادر مکشوف کند؟ ایشان فرمود خیر، چون فرض قضیه جایی است که حضرت فرمود خوف این است که اگر محاسن، شعر و غیره را آشکار کند، به فساد منتهی شود.

لذا یعنی جایی است که از آن نمی‌شود یک امر کلی استنباط کرد، بلکه یک قضیه خارجیه‌ای است که مورد، مورد خوف وقوع در فتنه و فساد است و از محل کلام خارج است، چون محل کلام جایی است که ریبه و خوف وقوع در فساد نباشد. پس، از محل بحث ما خارج می‌شود.

نکته‌ای که در اینجا وجود دارد، این است که امام خمینی در تحریر الوسیله مسئله 17 عبارتی دارد که می‌فرمایند هر کس که ازدواج با او جایز نیست، عدم جواز ازدواج به جهت نسب یا به جهت رضاع یا به جهت مصاحرة است.

نکته‌ای که در تعبیر امام خمینی اشکال شده، این است که ایشان می‌فرمایند یکی از کسانی که نکاح با آنها حرام است، نکاح در عده شوهرش که اگر در عده نکاح کند، آن زن برای آن مرد حرام می‌شود، یا در یک روز خاص ذات البعل بوده (داخل در بحث مصاحرة است) و نکاح با او حرام است. پس مصاحرة در این موارد هست، یعنی نکاح با اینها به جهت بحث ازدواج حرام شده، در حالیکه هنوز صحریت محقق نشده است.

اشکال دیگر این است که از جهتی حرمت ازدواج با خواهر زن است، در حالیکه محرمیت حاصل نیست، چون تا وقتی که مردی با زنی ازدواج می‌کند، ازدواج با خواهر زن او حرام است، در حالیکه محرمیتی حاصل نشده است. امام خمینی در تعبیر خود می‌فرمایند ازدواج با خواهر زن از جهت سبب حرام است، البته با قید و قیودی که تا وقتی که زن انسان است. مردی که می‌خواهد به بدن زن محرم (به استثناء زن و شوهر) نگاه کند، طبق نظر مشهور که محکّم است، این است که جواز نظر به بدن زن محرم است ما أدل عوره.

سؤال: عورة چه مقدار است؟ و آیا عورة فقط قبل و دبر است یا خیر؟

در معتبره حسین‌بن علوان در وسائل جلد 21 حضرت می‌فرمایند اگر فردی أمه و کنیز خود را به ازدواج داد، چون تصرف در أمه برای مالک جایز است اما اگر أمه را به ازدواج با دیگری داد، در اینجا خدمات کاری أمه را می‌تواند داشته باشد، ولی وقتی او را به ازدواج داد، أمه از حالت شبه زن و شوهری و جواز نظر به تمام بدن خارج می‌شود و حق نگاه کردن به عورة أمه را ندارد.

شاهد مطلب این است که حضرت عورة را تفسیر می‌کند و می‌فرمایند سرّه (ناف) و رکبه (زانو) از بین ناف تا زانو (حدود جایی که لنگ می‌بندند) حدود عورة است. حضرت می‌فرمایند حق نگاه کردن به این مقدار را ندارد. مشکل در روایت، حسین‌بن علوان است. ولی مرحوم نجاشی او را توثیق کرده و گفتیم که ایشان ثقه است.

آیت‌الله خویی هم در شرح عروه جلد 32 می‌فرمایند حسین‌بن علوان ثقه است، پس می‌شود به بدن محرم نگاه کرد البته بین ناف و زانو. نکته‌ی مطلب این است که آنچه بین ناف و زانو محل استثناست، برای زن است، یعنی نگاه به بدن زن بین ناف و زانو. یکی از موارد جواز نگاه کردن به زن، مواردی است که از باب نکاح نسبی بود.

مورد دوم محرمیت رضاعی از باب شیر خوردن است. دلیل مطلب ادله‌ای است که از مجموعه این ادله در باب رضاع، قاعده عامه استیاد می‌شود. قاعده عامه این است که هر چیزی که با نسب حرام شود، با رضاع هم حرام می‌شود. مثل ازدواج با مادر و مادر رضاعی. این قاعده یک قاعده قطعیه است که از مجموعه ادله در بحث رضاع استفاده می‌شود و محل بحثی در این خصوص نیست.

این نکته فقط در ناحیه زنی است که شیر می‌دهد، لذا اگر زنی به پسری شیر دهد، آن زن بعداً نمی‌تواند با آن پسر ازدواج کند. لذا اگر زنی به دختری شیر دهد، آن دختر بعداً نمی‌تواند با شوهر زن شیرده ازدواج کند. بحث رضاع عمومیت ندارد. این خصوصیات فقط در ارتباط با زن شیرده است نه سایر افرادی که با زن شیرده ارتباط دارند. لذا شامل پدر بچه شیرخواره نمی‌شود. چون او داخل در ما نحن فیه نیست و خصوصیتی که در روایات دارد، ناظر به خود شیر دهنده است. از روایات استفاده می‌شود که بچه زن شیرده به منزله بچه مرد شیرخوار است.

مثلاً زنی بچه‌ای دارد و او را شیر می‌دهد، بعد بچه‌ای را می‌آورند تا آن زن به او شیر دهد، در اینجا بچه شیرخوار می‌شود بچه زن شیرده و به شوهر و بچه زن شیرده محرم می‌شود. روایت در وسائل جلد 20 حدیث اول حضرت می‌فرمایند بچه زن شیرده به منزله بچه مرد است. زنی پسر مردی را شیر داده، بچه آن مرد با بچه زن شیرده محرم شده است.

سؤال: آیا آن مرد می‌تواند با بچه زن شیرده ازدواج کند؟ حضرت می‌فرمایند خیر، بچه زن شیرده به منزله بچه مرد است، لذا ازدواج برای آن مرد با بچه زن شیرده جایز نیست. پس، از حیث ازدواج به منزله ولدک می‌شوند و ازدواج با آنها برای آن مرد جایز نیست.

سؤال: آیا محرم هم می‌شوند یا خیر؟ خیر، دلیلی بر محرمیتشان نیست، ولی دلیل بر حرمت ازدواج هست. مگر می‌شود؟ بله. گاهی حرمت ازدواج هست ولی محرمیت نیست. مثل خواهر زن تا وقتی که خواهرش زن دیگری است و حال آنکه محرمیت نیست. پس بین حرمت ازدواج و محرمیت ملازمه نیست ولی بین محرمیت و حرمت ازدواج ملازمه است. اگر کسی محرم انسان باشد، حرمت ازدواج هم هست، غیر از زن انسان که اگر طلاق بگیرد و مدت عده بگذرد، دوباره می‌تواند با آن مرد ازدواج کند.