درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب طهارت/احکام المیاه/حکم آب مشکوک النّجاسة

مرحله‌ی پنجم: رجوع به عقل.

عقل با هر دو صورت آن، در این مسئله فاقد حکم است. به همان علّتی که در مسائل سابق بیان شد.

مرحله‌ی ششم: رجوع به اصل عملی.

درباره‌ی آب مشکوک النّجاسة چون دلیل اجتهادی (آیات، روایات، اجماع بر فرض حجیّت) وجود دارد، نوبت به اصل عملی نمی‌رسد. ولی بر فرض عدم دلیل اجتهادی،‌ چهار صورت متصوّر است.

الف: حالت سابقه بر شکّ، نجاست بوده است. در اینصورت، استصحاب نجاست جاری است.

ب: حالت سابقه بر شکّ، طهارت بوده است. در اینصورت، ‌استصحاب طهارت جاری است.

ج: حالت سابقه بر شکّ، مشکوک است که طهارت یا نجاست یا هر دو (به نحو تعاقب) بوده است. در اینصورت، در نفس مسئله طهارت یا نجاست آب مشکوک النّجاسة اصل عملی وجود ندارد و لذا باید در فرع مرتبط با آن، اصل عملی جاری نمود مثل برائت از وجوب اعاده در صورت وضوء با آب مشکوک النّجاسة.

د: حالت سابقه بر شکّ، معلوم است که هم طهارت و هم نجاست به نحو تعاقب بوده است. اینصورت، دو حالت دارد.

۱- مکلّف علم به حالت سابق بر ایندو حالت دارد. مثل اینکه مکلّف علم به طهارت سپس علم به طهارت دوّم و نجاست دارد ولی نمی‌داند که طهارت دوّم مقدّم بر نجاست و یا نجاست مقدّم بر طهارت دوّم است. حالت سابق بر این طهارت دوّم و نجاست، برای مکلّف معلوم است که طهارت باشد. در این حالت، استصحاب حالت سابقه جاری است. چون جریان استصحاب حالت سابقه، مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است (مقتضی، ‌وجود یقین سابق و شکّ لاحق است. در مثال مذکور، مکلّف یقین به طهارت در سابق و شکّ در طهارت در لاحق دارد. بنابراین، مقتضی برای استصحاب موجود است و مانع از این استصحاب مفقود است) و هر امری که مقتضی برای آن موجود و مانع از آن مفقود است، ثابت است (بالضرورة). پس جریان استصحاب حالت سابقه، ثابت است.

2- مکلّف علم به حالت سابق بر ایندو حالت ندارد. مثل اینکه مکلّف علم به طهارت و نجاست دارد ولی نمی داند که طهارت مقدّم بر نجاست و یا نجاست مقدّم بر طهارت است. حالت سابق بر این طهارت و نجاست هم برای مکلّف معلوم نیست. در اینصورت، استصحاب ایندو حالت متضادّ، حجّت نیست چون شرط جریان استصحاب این است که زمان حدوث، معلوم بالتفصیل باشد (منصرف روایات استصحاب، علم تفصیلی است) و این شرط در تعاقب حالتین متضادّتین وجود ندارد (چون مکلّف قبل از زمان شکّ، یقین دارد که در یک زمان طهارت و در یک زمان نجاست بوده است ولی زمان تفصیلی هر یک از ایندو برایش معلوم نیست) و در صورت عدم مقبولیّت این شرط، هر دو استصحاب در زمان شکّ جاری می‌شود و تعارض و تساقط می‌کنند و حکم مسئله مثل صورت ج خواهد بود. پس چه استصحاب جاری شود و چه جاری نشود، مسئله همان حکم صورت ج را دارد.

و للکلام فی التعاقب مجال واس

متفرّقات:

اموری که در مسئله مورد بحث، مورد استفاده قرار گرفته‌اند، عبارتند از:

۱- قول لغوی در موضوع شناسی بدویّ.

۲- علم اصول.

بحث حقیقت شرعیّه، بحث مطلق و مقیّد، بحث مفهوم شرط، بحث عامّ و خاصّ، بحث ظهور، قول لغوی در موضوع شناسی دلیلی، بحث اجماع، بحث خبر واحد، بحث حکومت، بحث ورود، بحث عقل، بحث اصل عملی.

۳- علم رجال و درایه

۴- علم آیات الاحکام.

۵- تفاسیر و علوم ادبی.

۶-کتب اربعه و جوامع دیگر روائی.

۷- کتب فقهاء.