درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب طهارت/احکام المیاه/حکم آب مشکوک النّجاسة

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: سند روایت در نسخه‌ای از تهذیب به اینصورت آمده است: محمّد بن احمد بن یحیی عن احمد بن الحسن.....

قبلا‌ً‌ اثبات شد که همین نسخه که در آن محمّد بن احمد بن یحیی بدون واسطه از احمد بن الحسن نقل می‌کند، صحیح است.

نکته ب: مرحوم شیخ در تهذیب این روایت را از محمّد بن احمد بن یحیی نقل کرده است. در مشیخه تهذیب ص۷۱ آمده است: و ما ذکرته فی هذا الکتاب عن محمّد بن احمد بن یحیی الاشعری فقد اخبرنی به ........

سند شیخ طوسی به این راوی در حقیقت دوازده سند هست که صحّت بعضی از این اسناد، ما را از بحث درباره‌ی همه اسناد بی‌نیاز می‌کند. خود این راوی یعنی محمّد بن احمد بن یحیی امامی و ثقه است و بقیّه رواة، فطحی و ثقه هستند. بنابراین،‌ این روایت، موثّقه و حجّت است (مرآة العقول ج۱۲ ص۴۰۰، روضة المتّقین ج۱ ص۳۲).

بحث سوّم: درباره‌ی دلالت روایت.

از طرفی کلمه‌ی کلّ از الفاظی است که برای عموم وضع شده‌ است. پس کلّ شیئ بواسطه‌ی عمومیّتی که دارد، شامل آب مشکوک النجاسة می‌شود. از طرفی دیگر علم به نجاست آب مشکوک النّجاسة وجود ندارد. بنابراین، آب مشکوک النّجاسة به استناد روایت طاهر است.

توجّه: در مسئله مربوط به آب کرّ گفته شد که کلمه‌ی علم واقع در این روایت، طبق نظر ابو الصّلاح حلبی (فقیه قرن پنجم) بمعنای ظنّ و طبق نظر ابن برّاج (فقیه قرن پنجم) بمعنای قطع و طبق نظر علّامه حلّی (فقیه قرن هشتم) بمعنای اعمّ از قطع و ظنّ است. ولی ظاهر روایت، همان کلام ابن برّاج است (کشف الاسرار، ج۳، ص۴۶۴).

روایت دوّم: روایت حمّاد بن عثمان از ابی عبد الله علیه السّلام.

بحث اوّل: درباره‌ی نسخه‌های روایت.

نسخه کافی: محمّد بن یحیی و غیره عن محمّد بن احمد عن الحسن بن الحسین اللؤلؤیّ باسناده قال: قال ابو عبد الله علیه السّلام: الماء کلّه طاهر حتّی یعلم انّه قذر ـ محمّد بن یحیی عن محمّد بن الحسین عن ابی داود المنشد عن جعفر بن محمّد عن یونس عن حمّاد بن عثمان عن ابی عبد الله علیه السّلام قال: الماء کلّه طاهر حتّی یعلم انّه قذر (کافی، طبع اسلامیّه، ج۳ ص۱ و کافی، طبع دار الحدیث، ج۵ ص۸)

نسخه‌های امالی و تهذیب و وافی و وسائل الشیعه و الفصول المهمّة وهدایة الامّة و بحار الانوار و مستدرک در مسائل سابق (مسئله مربوط به آب کرّ) ذکر شد.

بحث دوّم: درباره‌ی سند روایت.

نکته الف: مرحوم کلینی در کافی این روایت را با سه سند نقل کرده است.

سند اوّل: محمّد بن یحیی العطّار عن محمّد بن احمد بن یحیی بن عمران اشعری عن الحسن بن الحسین اللؤلؤیّ باسناده.

در این سند، دو مشکل وجود دارد.

مشکل اوّل: حسن بن حسین لؤلؤیّ.

این راوی، امامی است ولی در توثیق او اختلاف است. علماء درباره‌ی این راوی، چهار دسته هستند ...... بحث آن گذشت.

مشکل دوّم: کلمه‌ی باسناده در سند روایت.

این کلمه بخاطر ابهام آن موجب می‌شود که روایت، مرسله و ضعیف شود و لذا بر طبق مبنای اتّخاذی در علم اصول باید عمل شود. بقیّه رجال سند، امامی و ثقه هستند.

سند دوّم: غیر محمّد بن یحیی عن محمّد بن احمد بن یحیی بن عمران اشعری عن الحسن بن الحسین اللؤلؤیّ باسناده.

در این سند علاوه بر دو مشکل فوق، مشکل دیگری نیز وجود دارد و آن مشکل، ابهام غیر محمّد بن یحیی العطّار است. بنابراین، این روایت، ضعیف است و لذا باید بر طبق مبنای اتّخاذی در علم اصول، عمل شود.

سند سوّم: محمّد بن یحیی العطّار عن محمّد بن الحسین بن ابی الخطّاب عن ابی داود المنشد عن جعفر بن محمّد عن یونس عن حمّاد بن عثمان.

در این سند، شش راوی وجود دارد که تمامی، امامی و ثقه هستند و نیز حمّاد بن عثمان از اصحاب اجماع می‌باشد (رجال کشّی، با تعلیقه میر داماد، ج۲ ص۶۷۳). ولی توجّه به این نکته باشد که در سند روایت در کافی آمده است: جعفر بن محمّد عن یونس عن حمّاد بن عثمان.

یونس که از حمّاد بن عثمان نقل می‌کند، یونس بن عبد الرّحمن است ولی روایت جعفر بن محمّد از یونس بن عبدالرّحمن ثابت نیست. بنابراین، صواب، جعفر بن محمّد بن یونس عن حمّاد بن عثمان است و روایت جعفر بن محمّد بن یونس از حمّاد بن عثمان وارد شده است. (تهذیب، تحقیق خرسان، ج۴ ص۴۴،‌ استبصار، تحقیق خرسان، ج۲ ص۳۲).

روایت جعفر بن محمّد از یونس از حمّاد بن عثمان که در بصائر الدّراجات ج۱ ص۲۵۶ آمده، صحیح نیست و شاهد بر عدم صحّت این است که علّامه مجلسی در بحار، طبع بیروت، ج۱۶ ص۲۲۳ و در ج۱۷ ص۳۶۷ این روایت را از بصائر نقل می‌کند ولی بصورت جعفر بن محمّد بن یونس از حمّاد بن عثمان. (ملاذ الاخیار ج۲ ص۲۱۵)

و استاد تبریزی نیز در کتاب ترتیب اسانید کافی ج۳ ص۵۲۸ این نکته را تذکّر داده‌اند.

روایت طبق این سند سوّم، صحیحه است.