درس خارج فقه استاد قادر حیدری‌فسائی

موضوع: کتاب طهارت/احکام المیاه/حکم آب مشکوک النّجاسة

قال المحقّق صاحب العروة: فصل: الماء المشکوک نجاسته طاهر الّا مع العلم بنجاسته سابقا و المشکوک اطلاقه لایجری علیه حکم المطلق الّا مع سبق اطلاقه و المشکوک اباحته محکوم بالاباحة الّا مع سبق ملکیّة الغیر او کونه فی ید الغیر المحتل کونه له.

مقدّمه اوّل: ترجمه عبارت.

آبی که نجاست آن مشکوک است، طاهر است مگر علم پیدا شود که حالت سابقه، نجاست بوده است و آبی که مطلق بودن آن مشکوک است، احکام آب مطلق ندارد مگر علم پیدا شود که در سابق مطلق بوده است و آبی که اباحه و غصبیّت آن مشکوک است، مباح است مگر در سابق ملک غیر بوده و یا در حال حاضر در ید غیر باشد به نحوی که احتمال داده شود ملک غیر است.

در این عبارت، سه فتوی و به بیان دیگر سه معلوم تصدیقی وجود دارد که این فتاوی، در ابتداء، برای ما مجهول تصدیقی محسوب می‌شود.

مقدّمه دوّم: مراحل اجمالی استنباط.

سؤال اوّل: آیا آبی که نجاست آن مشکوک است، طاهر است؟ مراحل اجمالی استنباط عبارتند از:

موضوع شناسی بدویّ، رجوع به آیات، رجوع به روایات، رجوع به اجماع، رجوع به عقل، رجوع به اصل عملی، متفرّقات.

با حفظ ایندو مقدّمه، مراحل تفصیلی استنباط عبارتند از:

مرحله‌ی اوّل: موضوع شناسی بدویّ.

موضوع در سؤال فوق، آب و نجاست و شکّ است. مفاد آب و نجاست، معلوم است و لذا ایندو احتیاج به موضوع شناسی ندارند. ولی مفاد شکّ در سؤال، مجهول است و لذا احتیاج به موضوع شناسی دارد.

برای شکّ، وجود معانی ثلاثه قابل تصوّر است.

معنای اوّل: معنای لغوی. شکّ در لغت بمعنای خلاف یقین است.

العین ج۵ ص۲۷۰، جمهرة اللّغة ج۱ ص۱۳۹، تهذیب اللّغة ج۹ ص۳۱۶، المحیط ج۶ ص۱۲۱، صحاح ج۴ ص ۱۵۹۴، معجم مقاییس ج۳ ص۱۷۳، مفردات ص۴۶۱، المحکم ج۶ ص۶۳۸، کتاب الماء ج۲ ص۷۲۵، شمس العلوم ج۶ ص۳۳۴۱، لسان ج۱۰ ص۴۵۱، مصباح ج۱ ص۳۲۱، قاموس ج۳ ص۴۲۱، مجمع البحرین ج۵ ص۲۷۶، تاج العروس ج۱۳ ص۵۹۴.

معنای دوّم: معنای عرفی. در عرف عامّ برای شکّ معنائی غیر از معنای لغویّ وجود ندارد.

معنای سوّم: معنای شرعی. شکّ در شرع به همان معنای لغویّ است.

فرض این است که مراد از شکّ در سؤال، غیر یقین است.

توجّه: شکّ بمعنای لغوی نسبت به نجاست آب دو صورت دارد.

۱) شکّ در قالب شبهه بدویّه است. اعمّ از آنکه به شکل شبهه موضوعیّه و یا شبهه حکمیّه باشد. بحث ما در این صورت است.

۲) شکّ در قالب شبهه مقرونه به علم اجمالی است. بحث ما در این صورت نیست.