درس نهایة الدرایة استاد محمد غیاثی

موضوع: /احکام قطع9 /وجوب عقلی عمل بر طبق قطع

□ نهایة الدرایة ج۳ص۱۷ تعلیقه۶

ـ احکام قطع ۹

۱. آخوند ره : از جمله احکامِ قطع آن است که عمل بر وفقِ آن در نگاه عقل واجب است (وجوب العمل علی وِفقه عقلاً) .

۲. مراد از وجوبِ عقلیِ عمل ، تنها اِدراک عقل و اِذعانِ عقل به استحقاقِ عقاب بر مخالفت با مقطوع خواهد بود.

۳. مراد از وجوبِ عقلی، آن نیست که از سوی عقل و یا عقلاء بعث و تحریکی به سوی متعلق قطع باشد.

۴. ظاهرِ تعلیقه آخوند ره بر رسائل شیخ ره آن است که از بعث عقلی و تحریک عقلائی صورت خواهد گرفت. { ایشان ره در آن کتاب می¬نویسد : « انّ وجوب اتباع القطع عقلاً، و لزوم العمل على وفقه بما هو كاشف، بمعنى انقداح الملزم العقلی و المحرّك العقلائي في نفس القاطع نحو فعل ما قطع وجوبه فعلاً و ترك ما قطع حرمته كذلك بحيث يرى نفسه مذموماً على ترك الأول و فعل الثاني، و مستحقاً للعقوبة من قبل المولى على مخالفة امره أو نهيه‌ ».}

۵. ضروری و بدیهی است که از سوی قوّه عاقله ـ که شأنِ آن، ادراکِ اشیاء است ـ بعثی نخواهد بود همان طور که از سوی عقلاء بعث و تحریکی اعتباری نخواهد بود.

۶. محقق اصفهانی در برخی از مواضع کتاب بیان می¬دارد که انشاء به داعی جعل داعی از سوی شارع، به مرتبه-ای بالغ می¬شود که از آن بعث انتزاع می¬شود و این انتزاع؛ تابعِ وصولِ انشاء مزبور به مکلف است : « الحكم الذي أمره بيد المولى هو الإنشاء بداعي جعل الداعي‌ و انبعاث المكلف، و الإنشاء لا بذاك الداعي ليس من الحكم الحقيقي و لا من‌ مراتبه؛ بداهة أن المنشأ بداع آخر لايكون جعلاً للداعي، فلا ينقلب عما هو عليه، و لا يمكن أن يصير باعثا و داعيا و زاجرا و ناهيا، بل إنما يعقل أن يصير بعثا جدّيا و تحريكا حقيقيا إذا انشئ بهذا الداعي و لا يخفى عليك أنّ الإنشاء بالداعي المزبور هو تمام ما بيد المولى و بلوغه إلى حيث ينتزع عنه عنوان البعث و التحريك يتبع وصوله إلى المكلّف بنحو من أنحاء الوصول‌ ». انتزاع عنوان بعث ، از سوی عقلاء صورت خواهد گرفت. ایشان ره در موضعی دیگر می¬نویسد : « التضادّ و التماثل من أوصاف الأحوال الخارجية للامور العينية، و ليس الحكم بالإضافة إلى متعلّقه كذلك، سواء اريد به البعث و الزجر الاعتباريان العقلائيان أو الارادة و الكراهة النفسيتان. أما إذا كان الحكم عبارة عن البعث و الزجر فلأن البعث و الزجر عبارة عن المعنى الاعتباري المنتزع عن الإنشاء بداعي جعل الداعي‌.»

۷. واژه بعث دارای دو معنای اصطلاحی در اصول است: معنای نخست همان امر انتزاعی و اعتباری عقلائی است که در عبارت متقدم به کار رفته است : « البعث و الزجر عبارة عن المعنى الاعتباري المنتزع عن الإنشاء بداعي جعل الداعي ». معنای دوم عبارت از « انشاء به داعی جعل داعی » است که مَنشأ انتزاعِ معنای نخست خواهد بود . محقق اصفهانی ره در کلمات خود می¬نویسد : « البعث الحقيقي ليس إلّا الإنشاء بداعي البعث و الانبعاث » .

۸. مراد از بعث منفی از سوی عقل و عقلاء ، کدام یک از دو معنای بعث است؟ اگر معنای نخست باشد ، پس با عبارتِ « البعث و الزجر عبارة عن المعنى الاعتباري المنتزع عن الإنشاء بداعي جعل الداعي » منافات خواهد داشت . اگر معنای دوم باشد پس با تقیید بعث نفی شده به قیدِ« اعتباری » در عبارتِ « لا بعث و لا تحريك اعتباري من العقلاء » منافات خواهد داشت.