موضوع: مفهوم شرط/شروط عقد /شروط

مکاسب بحث شروط عقد. مفهوم شرط.

در روایتی است که سائل از حضرت سوال کرد از شرط در حیوان حصرت فرمود ثلاثه ایام للمشتری سائل پرسید و فی غیره امام فرمودند البیعان بالخیار ما لم یفترقا

شیخ می فرمایند شرط در این روایت یا به معنای ما قرره الشارع و الزمه و علی المتبایعین باشد یعنی چیزی که شارع مقرر کرده یعنی به معنای اسم مفعول و مشروط (خیار) است و یا مراد از شرط حکم شرعی مقرر از طرف شارع باشد که همان ثبوت خیار باشد. در هر صورت در تعبیر به ثلاثه ایام تسامح دارد. زیرا اخبار نشانه اتحاد است در حالی که حق خیار با سه روز متحد نیست و خیار حیوان سه روز نیست. بلکه خیار حیوان در ظرف سه روز است و سه روز در ظرف آن است. پس باید مضافی در تقدیر باشد و منظور این باشد مدت شرط حیوان ثلاثة ایام است.

در بعضی از روایات آمده فی الحیوان کله شرط ثلاثة ایام در این عبارت سه احتمال است. ثلاثة ایام مرفوع باشد بنابر بدلیت. منصوب باشد بنابر ظرفیت. مجرور باشد بنابر مضاف الیه بودن.

اگر احتمال اول باشد نیاز به توجیه دارد همونطوری که دو روایت فبل توجیه شد و فرمایش شیخ بر این احتمال است ولی برابر دو احتمال دیگر نیاز به توضیح ندارد.

شیخ انصاری بعد از اینکه ماهیت شرط را بیان فرمودند در یک تقسیم دیگر شرط ضمن عقد را بر دو نوع تقسیم می کنند.

یک. شرط صحیح یعنی شرطی که شرعا و عادتا صحیح است و هیچ معذوریتی ندارد.

دو. شرط فاسد و باطل که هیچ ارزشی ندارد و وفای به آن واجب نیست و چه بسا باعث بطلان عقد شود.

فعلا سخن در شرایط صحت شرط است است به طوری که هر شرط ضمن عقد صحیح نیست و وجوب وفا ندارد بلکه خود این شب باید دارای خصوصیات و شرایطی باشد با وجود اینها صحیح می باشد و الا باطل است.

شرایط صحت شرط ضمن عقد نه شرط است.

شرط اول مقدور بودن. شرط که شرط میشود یعنی باید مقدور و تحت قدرت عاقد و طرف معامله باشد. بنابراین شرط کردن امری که خارج از قدرت عاقد یا مشروط باشد چه وصفی از اوصاف باشد که شخص قدرت ندارد متاع را با این وصف به مشتری تحویل دهد یا فعلی از افعال باشد که نتواند انجام دهد این شرط باطل است.

علامه برای فعل یا عمل غیر مقدور الزام به جعل بسر تمرا و جعل الزرع سنبلا مثال زده شده است. که جعل و ایجاد فعل فاعل است ولی مقدور فاعل نیست چون او نمی تواند زراعت سنبل قرار دهد یا بسر و خرمای نارس را به خرمای تازه و رسیده تبدیل کند.

نکته قابل ملاحظه این است که منظور از جعل و ایجاد در مثال مذکور جعل چه کسی است آیا منظورش طرف عقد است یعنی مشروط علیه یا جعل خداوند است؟

به نظر شیخ اعظم منظور جعل خداوند است یعنی مشتری این معامله را انجام میدهد به شرطی که خداوند زرع را سنبل قرار دهد. نه این که مشروط علیه چنین کاری بکند. چون چنین الزامی عقلاً محال است مثل جمع ضدین یا عادتاً محال است مثل طیران در هوا

چنین محالی را عقلا مرتکب نمی شوند و مورد ابتلا آنها نیست تا منظور فقها این باشد.. پس منظور شرط فعل غیر از است.

ضمن اینکه اگر مراد از شرط اول این معنا باشد که فعل مقدور طرف مقابل باشد. دیگر نیازی به شرط اول نیست چون شرط دوم (شرط امری باشد که با قطع نطر از شرط طرفین جایز باشد)مجزی از آن است. چون شرعی فرع بر امکان عقلی است