موضوع: مفاهیم/مفهوم شرط /تعدد شرط و جزاء

امر سوم: تداخل و عدم تداخل اسباب

خلاصه جلسه قبل: مرحوم آخوند در تتمه بحث مفهوم شرط امور را متذکر شدند، در امر اول فرمودند آنچه در مفهوم منتفی می‌شود سنخ حکم است نه شخص حکم. در امر دوم در مورد جملات شرطیه ای که شرط آنها متعدد و جزایشان ن واحد است بحث شد و چهار احتمال ذکر شد که مختار عرف احتمال دوم و مختار عقل احتمال چهارم بیان شد.

در این جلسه در مورد تداخل اسباب و مسببات سخن گفته خواهد شد

الأمر الثالث : إذا تعدَّد الشرط واتحد الجزاء [1]

ما در مجموع چهار نوع جمله شرطیه داریم:

۱- گاهی شرط واحد است جزا هم واحد است مانند: ان جا زید فاکرمه

۲- گاهی شرط متعدد است جزا هم متعدد است ،مانند: اذا جا زید فاکرمه و اذا جلس فاطعمه،که هم شرط و هم جزا متعدد است

۳-سه گاهی شرط متعدد است ولیکن جزا واحد است که این خود دو صورت دارد:یک صورت جایی است که شرط متعدد است،جزا واحد است ولیکن جزا قابلیت تکرار ندارد: مانند:اذا خفی الاذان و اذا خفیت الجدران فقصر.که که جزا صلات است ولیکن قابلیت تکرار ندارد صورت دوم جایی که شرط متعدد است اما جزا واحد است ولیکن جزا قابلیت تکرار دارد مانند:ان مسست المیت فغسل و ان کنت جنبا فغسل،که شرط متعدد است اما جزا که غسل باشد واحد است ولیکن جزا قابل تکرار می باشد هم می شود برای مس میت غسل کرد و هم برای جنابت غسل به جا آورد

۴- گاهی شرط واحد است ولیکن جزا متعدد است مانند: اذاجا زید فاکرمه،واذا جا زید فاطعمه، که جزا متعدد است.

در امر سوم بحث بر سر نوع سوم جملات شرطیه است که شرط متعدد است و جزا واحد است و جزا هم قابل تکرار است،که در این صورت اگر قائل به تداخل اسباب شدیم (اسباب برای غسل، مس میت و دم استحاضه و جنابت است) در این صورت برای اسباب متعدد یک جزا یعنی یک غسل واحد کفایت می کند. اما اگر قائل به عدم تداخل اسباب شدیم در این صورت برای هر سببی و هر شرطی باید یک جزا و غسل واحد به جا آورد این کل محل نزاع بود در مورد تداخل اسباب و مسببات.

در بحث تداخل اسباب نیاز است که هر کدام از سبب ها خودش یک شرط و سبب مستقل برای جزا باشد فلذا اگر مانند احتمال سوم در مسئله شرط متعدد و جزای واحد، که گفتیم :وقتی گفته می شود:اذا خفی الاذان فقصر و اذا خفیت الجدران فقصر، هر کدام از شرط ها جزء العله برای قصر هستند، در این صورت دیگر تداخل اسباب معنا پیدا نمی کند

جناب آخوند می فرمایند در این مسئله اقوالیست:

قول اول: قول مشهور است: مشهور می‌گویند اسباب و مسببات باهم تداخلی ندارند، هر سبب خودش جزای مستقل می‌خواهد پس باید برای هر سبب یک جزا مستقل محقق شود. در نتیجه باید غسل های متعدد به جای آورد

قول دوم: قول محقق خوانساری است که قائل به تداخل اسباب و مصوبات هستند [2]

قول سوم: قول ابن ادریس حلی است که ایشان قائل به تفصیل هستند و می‌فرمایند اگر شروطی که در قضیه های متعدد بیان شده از یک جنس باشد انجا مسببات تداخل می کنند و جزا واحد کفایت می کند، مانند کسی که سه مرتبه پشت سر هم بول کرده که در این صورت نیاز نیست برای سه مرتبه بول اش سه وضو بگیرد .[3]

اما اگر جنس شروط یکی نباشد تداخل اسباب نیست مانند مس میت و جنابت که جنس شان یکی نیست.

مرحوم آخوند می فرمایند وقتی به ظاهر جمله شرطیه که شرط آن متعدد و جزای آن واحد است نگاه می کنیم،ظهور در عدم تداخل اسباب دارد.

چون جمله شرطیه می گوید :من سبب های گوناگونی را بیان می‌کنم و هر شرط مستقل، جزایی مستقل می طلبد که این به معنای تکرار غسل است

اما وقتی که به خود جزا نگاه می‌کنیم می‌بینیم که جزا که همان امر به غسل است،به طبیعت غسل تعلق گرفته و طبیعت هم صرف الوجود یک فرد محقق می‌شود. و همان یک بار غسل، طبیعت غسل را در خارج در ضمن همین یک بار و یک فرد محقق میکند.

اگر بخواهیم غسل را تکرار کنیم این محال است چون در این صورت غسل دارای دو حکم متماثل است، یعنی دوبار امر به طبیعت غسل شده است که این محال است.همانطور که متضادین با هم جمع نمی‌شوند متماثلین هم در شی واحد اجتماع نمیکنند.

همان طور که می‌بینید بین ظاهر شرط و جزا تنافی وجود دارد،اگر بخواهیم قائل به تداخل اسباب بشویم،ناچاریم که در جمله شرطیه تصرف کنیم

طریقه تصرف سیاتی ان شالله.