موضوع: مقصد الثالث، مفاهیم/مفهوم شرط /سنخ حکم و شخص حکم

قبلاً بیان شد منطوق عبارت است از اثبات عندالاثبات، یعنی ثابت شدن یک امر و محقق شدن آن در صورتی که چیز دیگری ثابت شود مثلاً در مثال "اذا جاء فاکرمه" اکرام زید منوط و مشروط شده است به اثبات مجئي و آمدن زید،و مفهوم مخالف این جمله شرطیه انتفا عند الانتفاءمی باشد یعنی اگر شرط منتفی شد جزا هم منتفی خواهد شد به عبارت اخری در مثال مذکور اکرام زید که جزا ما است با انتفاء شرط که آمدن زید است منتفی خواهد شد.

الأمر الأوّل : إن المفهوم هو انتفاء سنخ الحكم المعلّق على الشرط عند انتفائه ، لا انتفاء شخصه[1]

مسئله اولی که جناب آخوند در مورد مفهوم شرط متعرض آن می شوند این مسئله هست که ان چه که در مفهوم شرط از بین می‌رود و منتفی می گردد سنخ حکم است نه شخص حکم توضیح مطلب به این صورت است:

وقتی می‌گوییم اذاجاء زید فاکرمه مفهوم مخالف این جمله می‌شود که اگر زید نیامد او را اکرام نکن،حکمی که در مفهوم منتفی می‌شود سنخ حکم است یعنی این آقای زید که نیامدنش موجب عدم اکرام اوخواهد شد چه عالم باشد که شاعر باشد چه طلبه باشد چه شیعه باشد چه سنی در هر صورت اگر نیامد اکرام نخواهد شد و این یک حکم کلی است و ربطی به دیگر قیود و فروض مباین با موضوع ندارد �اگر قرار باشد آنچه که در مفهوم منتفی می گردد شخص حکم باشد باید گفت: در مفهوم حکمی منتفی شده است که مباین بافروض دیگر است و انتفاء شرط که اکرام زید باشد به خاطر عدم مجی اوست و ما کاری با فروض دیگر نداریم در صورت از بین رفتن کل موضوع جز یا قیدش حکم خاص آن هم از بین خواهد رفت

تا به اینجا اثبات شد آنچه در مفهوم منتفی می گردد سنخ حکم است نه شخص حکم که یک امر قطعی عقلی است، و وقتی که نزاع می‌کنیم که آیا فلان جمله مفهوم دارد یا نه در واقع نزاع در این است که انتفاء سنخ حکم با انتفاء شرط محقق می شود یا خیر.

توهم: مرحوم شیخ در تقریرات[2] و مرحوم شهید ثانی در تمهید القواعد[3] جملات شرطيه اي که در وصایا و اوقاف و نذور و أيمان به کار برده می شوند را دارای مفهوم می دانند، برای مثال اگر کسی می گوید:وقفتُ داری لاولادی(مفهوم لقب) یا مثلا می‌گوید:وقفت داری لاولادی العالم(مفهوم وصف) و یا اگر می‌گوید در مورد این خانه به اولادم وصیت کردم و همچنین این جملات را اگر در نذور و أيمان(قسم ها) به کار ببرد این جملات دارای مفهوم خواهند بود و عندالانتفاء شرط، جزا هم از بین خواهد رفت و مفهومش این است که موصي در مورد خانه اش به غیر و اولادش وصيت نکرده یا مثلاً واقف ،موقوفه (خانه اش )را فقط وقف موقوف علیهم یعنی اولادش کرده نه غیره اولادش و این انتفاء عند انتفاء ماحصل مفهوم داشتن این مدل وصایا و نذور و أيمان و غیره می باشد

دفع توهم: جناب آخوند در مقام دفع توهم این دو بزرگوار می فرمایند:انتفاء عند الانتفاء حاصل از این جملات شرطیه در نذور و وصایا و أيمان و... ربطی به مفهوم داشتن یا نداشتن این جملات شرطیه ندارد و آنچه که منتفی می گردد سنخ حكم نیست تا قائل به مفهوم داشتن این جملات شرطیه باشیم، بلکه آنچه که در این مدل جملات شرطیه منتفی می‌شود و از بین می‌رود شخص حکم است، و به عبارت اخري:اگر شخصی می گوید:وقفتُ داری لاولادی، دیگر مال موقوفه که خانه واقف باشد نمی‌تواند وقف غیر اولاد او باشد و اين قابليت را ندارد، چون غیر اولاد واقف حکمشان در وقف مباین با اولاد واقف است، و این همان از بین رفتن شخص حکم است که یک امر قطعی عقلی است.

فلذا حتی اگر جمله شرطیه ای که واقف یا ناذر یا موصی به کار برده‌اند مفهوم هم نداشته باشد حکم موجود در جزا منتفی خواهد بود و ناظر به همین مسئله حتی کسانی که قائل به مفهوم داشتن شرط هم نیستند این انتفاء را قبول دارند.

إشكال ودفع[4]

اشکال و دفع اشكال:قبلاً گفته شد در مفهوم شرط، سنخ حکم از بین می‌رود و مفهوم داشتن دائر مدار سنخ حکم است و الا از بین رفتن شخص حکم ربطی به مفهوم داشتن یا نداشتن ندارد و همین که موضوع از بین برود شخص حکم هم از بین خواهد رفت.

یعنی در جمله اذا جاء زيد فاكرمه، اکرام با عدم مجئ زید که موضوع باشد از بین خواهد رفت و این یک حكم شخصی قطعی عقلي است.

حالا مستشکل اینچنین به جناب آخوند اشکال می‌کند:در جملات شرطیه آنچه که در جزا به صورت حکم آورده شده است برای شرط است و معلق بر اوست، یعنی وقتی گفته می‌شود ان جاء زيد فاكرمه،إكرام زيد حکمی است که منوط و مشروط شده به مجئ زيد ، و اگر مجئ زيد برداشته شود این حکم(إكرام زيد)هم برداشته می شود، پس چگونه شما می گویید در مفهوم آنچه از بین می‌رود سنخ حکم است حال آنکه آنچه از بین می‌رود شخص حکم بوده و حرف شما درست نیست.

جواب اشکال و توضیحات آن در جلسه بعدی آن خواهد شد انشاالله