موضوع: عام و خاص/فرق بین مخصص لفظی و لبی در شبهه مصداقیه /

در جلسات قبل مباحثی درمورد اجمال خاص بیان شد،اگر اجمال خاص از جانب مفهوم باشد،یا مخصص منفصل است یا متصل که چهار صورت پیدا می‌کند؛همانطور که گذشت فقط جایی که مخصص اجمال مفهومی دارد،و امر دایر بین اقل و اکثر باشد،اجمال خاص به عام سرایت نمی‌کند، و در افراد مشکوک می توان به عام تمسک کرد،اما در سه صورت دیگر اجمال خاص به عام سرایت می‌کند.

سپس مرحوم آخوند به بیان شبهه مصداقیه پرداختند: در مخصصی که بخاطر معلوم نبودن مصادیقش دچار اجمال شده،چه اینکه مخصص متصل باشد و چه منفصل در هر صورت اجمال خاص به عام سرایت می‌کند و مرحوم آخوند به کلام آنهایی که قائل به عدم سرایت اجمال خاص به عام هستند مفصلاً جواب دادند.

سپس مرحوم آخوند به دلیل خاص لبی اشاره فرمودند، که البته باید توجه داشت این مطلب در ادامه همان شبهه مصداقیه هست، چون در شبهه مفهومیه نمی توان از دلیل لبی صحبت کرد چون در شبهه مفهومیه ما نیاز داریم که حتما لفظی بیاید تا اینکه در مفهوم شناسی آن دچار شک و تردید بشویم و مسئله موضوعیت پیدا کند.

مرحوم آخوند در مخصص لبی قائل به تفصیل شده و فرمودند: اگر مخصص لبی ما متصل بود یعنی به قدری روشن بود که متکلم به وضوح آن اعتماد و اتکال کرده و آن را نیاورده در این صورت اگر در مخصص دچار اجمال شود (شبهه مصداقیه) در این صورت کانه این مخصص متصل بوده و دچار اجمال شده پس با آن معامله مخصص مجمل متصل کرده و اجمال خاص به عام سرایت می‌کند، اما اگر مخصص لبی اما منفصل بود یعنی روشن و واضح نبود بلکه مخاطب و مکلف با تفحصات و تحقیقات به آن دست یافت (مانند مثال اکرم جیرانی)در این صورت اگر مخصص دچار اجمال شود با آن ،معامله ی مخصص منفصل میشود و اجمال خاص به عام سرایت نمی‌کند، چون اولاً ما فقط یک کلام کلی عام از سمت مولا داریم، دوما مخصصی از سمت مولا به ما نرسیده ،و ظهور کلام مولا (که همان ظهور کلام مولا در عام است) در حق افراد مشکوک نیز حجت خواهد بود و نمی توان افراد مشکوک را از تحت عمومیت کلام مولا خارج کرد و اجمال خاص به عام سرایت نمی‌کند ،و اگر به صرف احتمال بخواهیم فرد مشکوک را از تحت عام خارج کنیم مستحق عقاب از سمت مولا خواهیم بود.

وبالجمله: مرحوم آخوند در این قسمت از کتاب به بیان فرق مخصص لبی و لفظی در شبهه مصداقیه می پردازند.

بنا گذاری عقلا بر عام و حجیت عام در مخصص لبی با مخصص لفظی در شبهه مصداقیه فرق می‌کند، در مخصص لفظی که مجمل است، ابتدا مولا می‌فرماید: اکرم العلماء،که عنوان عام می‌شود: اکرام تمام علما

سپس مولا می فرمایند: لاتکرم الفساق منهم،

یعنی علمای فاسق را اکرام نکن، حالا ما معنای فسق را می دانیم ،ولی نمی دانیم زید و عمر و بکر فاسق هستند یا نه؟

در مخصص لفظی با ورود مخصص، عنوان عام( اکرام همه علما)تغییر می‌کند و می‌شود: اکرام همه علمای غیر فاسق،فلذا فرد مشکوک را نمی‌توان به عام ملحق کرد، چون مشخص نیست عنوان عام (اکرام علمای غیر فاسق) شامل فرد مشکوک میشود یانه؟ چون مشخص نیست فرد مشکوک فاسق هست یا نه؟ از طرفی فرد مشکوک تحت خاص هم وارد نمی‌شود چون معلوم نیست خاص شامل او می‌شود یا نه؛در مخصص لفظی بعد از ورود مخصص دیگر برای عام حجیتی از همان ابتدا باقی نمی‌ماند،فلذا نمی تواند در حق فرد مشتبه حجت باشد، چون اصلاً او را نمی گیرد،زیرا به خاطر وجود خاص ،عام در عمومیتی که از اول داشت(اکرام همه علما)ظهوری ندارد، دوما فرد مشکوک هم تکلیفش مشخص نیست که اهل کدام طرف است؟ طرف عام هست یا طرف خاص؟ چرا نمی تواند تحت خاص باشد؟ چون معلوم نیست فرد مشکوک فاسق هست یا نه،تا بتوان آن را تحت خاص وارد کرد.

اما آنچه در مورد مخصص لفظی گفته شد در مورد مخصص لبی صدق نمی‌کند، در مخصص لبی آنچه به ما رسیده فقط یک کلام است و آن هم کلامی است عام.مولا به صورت عام فرموده:اکرم جیرانی، هیچ کلام دیگری از او صادر نشده(برخلاف مخصص لفظی) و ما به حکم عقل خارج شدن دشمن مولا را فهمیدیم؛ فلذا در مورد فرد مشکوک نمی توان از ظاهر کلام مولا (اکرم جیرانی) رفع ید کرد، مگر اینکه قطع پیدا کنیم فرد مشکوک تحت خاص لبی ( عدم اکرام دشمن مولا)هست.

خلاصه اینکه کلام مولا در مسئله مخصص لبی یک کلام است، که ظاهر در عام است؛ آنچه که قطعاً داخل در خاص لبی(عدم اکرام دشمن مولا) باشد،می توان در مورد آن از ظاهر کلام مولا رفع ید کرد، ولیکن از آنجایی که عنوان عام(اکرام همسایگان) حتی بعد از ورود مخصص لبی (عدم اکرام دشمن مولا) همچنان تغییر نکرده است،شامل فرد مشکوک هم می شود و می توان در آن به ظاهر کلام مولا عمل کرد، بر خلاف مخصص لفظی که بعد از ورودش عنوان عام را تغییر می‌دهد و دیگر شامل فرد مشکوک نمی شود،بله بدیهی است که قبل از ورود مخصص عنوان عام شامل فرد مشکوک هم می‌شوند.

بل یمکن ان یقال: تا به اینجا گفته شد: در مخصص لبی فرد مشکوک در حکم عام است یعنی با ید مورد اکرام قرار بگیرد ولو این که ممکن است موضوعاً دشمن مولا باشد ولیکن در حکم عام( اکرم جیرانی) است ،یعنی حکماً از تحت خاص(عدم اکرام دشمن مولا) خارج است اما در این فراز مرحوم آخوند می‌فرمایند: فرد مشکوک، موضوعاً هم از تحت خاص لبی خارج است،چون انچه که قطعاً از تحت عام خارج می شود، آن فردیست که نسبت به خروجش از تحت عام قطع و یقین داشته باشیم( یعنی آنهایی که قطعاً دشمن مولا هستند) ولیکن فرد مشکوک را نمی توان جزو افراد مقطوع (یعنی آنهایی که قطعاً دشمن مولا هستند) دانست لذا موضوعاً هم از تحت خاص خارج هست.

سپس مثالی هم می‌آورند:در زیارت شریف عاشورا در قسمتی میخوانیم: لعن الله بنی امیه قاطبةً، یعنی خدا همه بنی امیه را لعنت کند،حالا عقل به میدان آمده و می گوید دلیل این عام( لعن همه آنها) بی ایمانی انهاست،پس هرکدامشان که اهل ایمان بود را لعن نمیکنیم(این همان خاص لبی است)حالا اگر در موردی شک کنیم که آیا فلان فرد از بنی امیه هم بی ایمان است یا نه و مستحق لعن هست یا نه(این همان فرد مشکوک است)،در این صورت تا وقتی که قطع به خروج او از تحت عام نداریم،او هم حکما و هم موضوعا تحت عام(لعن)میباشد و میتوان او را هم به خاطر بی ایمانی اش لعن کرد.